Οι σίφουνες πιο ισχυροί "χτυπούν" όλο πιο συχνά

Παγκοσμίως έχει αυξηθεί η εμφάνιση έντονων και βίαιων μετεωρολογικών φαινομένων, όπως οι κυκλώνες και οι σίφουνες. Ο σίφωνας ή σίφουνας (tornado ή twister) είναι η στήλη ανέμου, που περιστρέφεται με ταχύτητα στο έδαφος ή στη θάλασσα και ως μετεωρολογικό φαινόμενο οφείλεται σε πολύ χαμηλή ατμοσφαιρική πίεση στο κέντρο της στήλης.  Αυτή η νοητή στήλη (ανεμοστρόβιλος) συνήθως μικρής διαμέτρου αποφύεται από τη βάση τεράστιων καταιγιδοφόρων νεφών (σωρειτομελανίες) ως το έδαφος και θεωρείται από τα πλέον παράξενα φαινόμενα της φύσης.  Όμως ο σίφωνας είναι σύντομης χρονικής διάρκειας και γι’αυτό οι καταστροφές, που προκαλεί είναι περιορισμένης έκτασης σε σχέση με τον κυκλώνα.  Οι σίφωνες αποτελούν μια παγκόσμια απειλή, καθώς εμφανίζονται τακτικά σε πάρα πολλά σημεία του πλανήτη, εκτός από την Ανταρκτική. 

Δυστυχώς όλα δείχνουν ότι στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια οι σίφωνες θα έχουν καταστροφικότερη δύναμη. Οι ειδικοί προβλέπουν ότι η παγκόσμια θέρμανση και η γενικότερη κλιματική αλλαγή, που πυροδοτείται από το φαινόμενο του θερμοκηπίου, θα δημιουργήσει συνθήκες ατμοσφαιρικής αστάθειας στην κατώτερη ατμόσφαιρα (τροπόσφαιρα) της χώρας. Τη Κυριακή ένας διπλός σίφωνας έπληξε το Άγιον Όρος και μάλιστα οι σίφωνες θαλάσσης «χτύπησαν» την περιοχή ανατολικά της Μονής Μεγίστης Λαύρας, τρομάζοντας τους μοναχούς.  Σύμφωνα με άρθρο στο ΕΘΝΟΣ έσπευσαν στην εκκλησία να προσευχηθούν, ενώ ο μοναχός Θεoλόγος  έμεινε στο μπαλκόνι και απαθανάτιζε το φαινόμενο. Οι αγιορείτες μοναχοί είπαν: «Ήταν συγκλονιστικό το θέαμα. Φοβηθήκαμε ότι μπορεί να έρθει προς το μοναστήρι και κάτι τέτοιο δεν ξέραμε τι συνέπειες μπορεί να έχει». Μέχρι να σταματήσει ο δυνατός στροβιλισμός ένας δεύτερος σίφωνας ξέσπασε δυτικότερα του πρώτου, σηκώνοντας μεγάλη ποσότητα νερού. 

Οι υδροσίφωνες είναι συχνό φαινόμενο στο Αιγαίο και εμφανίζονται όλο τον χρόνο, με μεγαλύτερη όμως συχνότητα τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο.  Συνήθως εμφανίζονται τόσο μακριά από την ακτή, που δεν πρέπει να τρομάζουν τον κόσμο. Στατιστικά  «χτυπούν» το καλοκαίρι και το φθινόπωρο περισσότερο την βόρεια Ελλάδα, ενώ τον χειμώνα την νότια Ελλάδα, με επίκεντρο την βορειοδυτική Πελοπόννησο και ειδικότερα την Ηλεία. Δεν είναι σπάνιο να παρατηρούνται τους καλοκαιρινούς μήνες «οικογένειες σιφώνων» (family tornadoes – περισσότεροι από έναν).  Στο τέλος του φετινού καλοκαιριού περισσότεροι από 12 υδροσίφωνες έπληξαν την χώρα μας: στην Λεπτοκαρυά Πιερίας, μεταξύ Σκιάθου και Σκοπέλου, στα ανοιχτά της Λήμνου, του Λαυρίου, της Κέρκυρας και του Ηράκλειου Κρήτης.

Το φαινόμενο παρουσιάζει αυξητική τάση, η οποία οφείλεται στην κλιματική μεταβολή λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας. Αν και οι θαλάσσιοι σίφωνες  δεν είναι τόσο ισχυροί, όσοι εκείνοι της ξηράς, μπορούν να διαλύσουν σκάφη, ενώ αν βγουν στην ξηρά προκαλούν ανυπολόγιστες καταστροφές, όπως συνέβη τον Φεβρουάριο του 2004, στην παραλία της Μεθώνης Πιερίας, όταν ένας υδροσίφωνας βγήκε στην στεριά, σήκωσε μια βάρκα, η οποία καταπλάκωσε και τραυμάτισε θανάσιμα ένα δεκάχρονο αγοράκι που έπαιζε με φίλους του στην άμμο. Κατά μέσον όρο oι ετήσιες ανθρώπινες απώλειες λόγω των σιφώνων ανέρχονται σε 300 - 400 άτομα παγκοσμίως. 

H Ελλάδα έχει 40 μέρες τον χρόνο υδροσίφωνες. Ο αέρας περιστρέφεται με ταχύτητα μεγαλύτερη των 120 χλμ την ώρα σε ένα περίπου κατακόρυφο ή πλάγιο άξονα. Γενικώς οι σίφωνες ποικίλουν σε σχήματα και διαστάσεις, ωστόσο η τυπική τους εμφάνιση είναι ένα περιστρεφόμενο σύννεφο σε σχήμα χωνιού, που ενώνει σύννεφα και έδαφος και το κάτω μέρος τους περιβάλλεται από ένα στροβιλιζόμενο σύννεφο σκόνης, που προκαλείται από τους σφοδρούς ανέμους στο έδαφος. Ακόμη ποικίλλουν και σε ένταση και διάρκεια, αν και οι περισσότεροι έχουν ταχύτητες περιστροφικών ανέμων μικρότερες από 110 μίλια / 177 χιλιόμετρα την ώρα, μέσο πλάτος συνήθως 250 πόδια / 75 μέτρα και διάρκεια λίγων λεπτών ή σπανιότερα άνω των τριάντα λεπτών. Κατά συνέπεια, η μέγιστη δυνατή απόσταση μετακίνησής τους είναι τα 20 - 30 χιλιόμετρα.  Εντυπωσιακότατοι είναι οι σιφώνες φωτιάς, οι πυροσωλήνες που δημιουργούνται όταν στο έδαφος υπάρχει πυρκαγιά.

Οι πιο ακραίοι και καταστροφικοί στην ιστορία, έχουν φθάσει σε ταχύτητες ανέμων 250 - 300 μίλια / 400 - 480 χιλιόμετρα την ώρα, διάμετρο έως 1 μίλι / 1,6 χιλιόμετρα ή και παραπάνω, και διάρκεια άνω της 1 ώρας, συχνά διανύοντας αποστάσεις πάνω από 60 μίλια / 100 χιλιόμετρα. Η πλειονότητα των σιφώνων παρατηρείται στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες έχουν τον μεγαλύτερο αριθμό σιφώνων από κάθε άλλη χώρα και συγκεκριμένα κατά μέσο όρο 1.200 σίφωνες ανά έτος, σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερους από το σύνολο ολόκληρης της Ευρώπης (με εξαίρεση τους θαλάσσιους σίφωνες) και ετήσιο απολογισμό συνήθως 60 - 100 θύματα. Η Ελλάδα δεν θεωρείται ως μία από τις χώρες με την συχνότερη παρουσία σιφώνων σε παγκόσμια κλίμακα ή έστω σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με εξαίρεση τους θαλάσσιους σίφωνες, που έχουν μεγάλη συχνότητα εμφάνισης, εν μέρει λόγω του ότι είναι η χώρα με το μεγαλύτερο μήκος ακτογραμμών στην Ευρώπη.

Αν και δεν υπάρχει πολιτεία των ΗΠΑ στην οποία να μην έχει κατά καιρούς σημειωθεί το φαινόμενο αυτό, ένα ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό των σιφώνων ξηράς της χώρας αυτής, παρατηρείται σε μια περιοχή των κεντρικών Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία είναι γνωστή ως Μονοπάτι των Σιφώνων (Tornado Alley).  Στην Ελλάδα έχουμε μια αυξητική τάση δηλαδή ενώ στη δεκαετία του 1980 και το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1990 συνήθως καταγράφονταν μόλις 5 σίφωνες ετησίως, με ελάχιστες αποκλίσεις... από στο διάστημα των 10 ετών μεταξύ του 1998 και του 2008, προκύπτει ότι ο αριθμός των ισχυρών σιφώνων ξηράς και θαλάσσης που πλήττουν τον Ελλαδικό χώρο έχει φτάσει κατά μέσο όρο στους 20 σίφωνες / έτος.

Μεγάλος σίφωνας έντασης F4 έχει καταγραφεί κοντά στο Ροανόκε του Ιλινόις, στις 13 Ιουλίου 2004. Στην Ελλάδα μεγάλος σίφωνας θαλάσσης δημιουργήθηκε ανάμεσα στην Σύρο και την Μύκονο, στις 8 Δεκεμβρίου 2007. Ιδιαίτερα το 2002 σημειώθηκε ρεκόρ σιφώνων ξηράς και θαλάσσης στην Ελλάδα, καθώς καταγράφηκαν συνολικά 40 σίφωνες: 13 σίφωνες ξηράς και 27 σίφωνες θαλάσσης, σε διάφορες περιοχές, ενώ παρατηρήθηκε μία ιδιαίτερα μεγάλη οικογένεια σιφώνων (tornado family) και ένα τεράστιο ξέσπασμα σιφώνων (tornado outbreak). Η λεγόμενη tornado family σημειώθηκε στις 27 Ιουλίου 2002 και προκλήθηκε από ένα εξαιρετικά μεγάλο σύστημα βαριάς καταιγίδας. Μέσα σε λίγες ώρες, καταγράφηκαν 5 σίφωνες ξηράς και 7 σίφωνες θαλάσσης, σε διάφορες περιοχές στην κεντρική και νότια Ελλάδα, καθώς και στις νησιωτικές περιοχές του Σαρωνικού και των Κυκλάδων. Μάλιστα, ένας από τους σίφωνες ξηράς χτύπησε το Διεθνές Αεροδρόμιο Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος». 

Το λεγόμενο tornado outbreak (πάνω από 6 σίφωνες / ημέρα στην ίδια περιοχή) συνέβη στις 5 Σεπτεμβρίου 2002, όπου σε διάστημα 90 λεπτών φωτογραφήθηκαν 14 θαλάσσιοι σίφωνες στο Κρητικό πέλαγος, στις βόρειες ακτές της Κρήτης μεταξύ Ηρακλείου και Ρεθύμνου. Μεταγενέστερα επίσης, στις 21 Σεπτεμβρίου 2006, καταγράφηκαν στο Κρητικό πέλαγος 30 σίφωνες θαλάσσης - ένα ξέσπασμα σιφώνων εξαιρετικά μεγάλο ακόμα και για τα δεδομένα των ΗΠΑ. Μέχρι σήμερα, ο πιο καταστρεπτικός σίφωνας στην Ελλάδα συνέβη στις 18 Οκτωβρίου 1934. Δημιουργήθηκε στη θαλάσσια περιοχή της Ιθάκης, εισχώρησε στην Αιτωλοακαρνανία, χτυπώντας την περιοχή του Αστακού και προκάλεσε τον θάνατο τριών ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων 40. 

Η πλειοψηφία των σιφώνων εμφανίζεται στη Δυτική Ελλάδα, στο Ιόνιο και στις δυτικές παραλιακές περιοχές, ενώ εμφανώς μικρότερη είναι η συχνότητά τους στις ηπειρωτικές περιοχές, στο εσωτερικό της χώρας. Με βάση τα δεδομένα της περιόδου 1996 - 2010, το μέγιστο της συχνότητάς τους για τον Ελλαδικό χώρο έχει προσδιορισθεί στην περιοχή της βορειοδυτικής Πελοποννήσου. Ο πιο επικίνδυνος μήνας εμφάνισης σιφώνων για την Βόρεια Ελλάδα είναι κυρίως ο Ιούλιος, ενώ για την Νότια Ελλάδα οι κυριότεροι μήνες εμφάνισης σιφώνων είναι ο Σεπτέμβριος, ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος. Οι σίφωνες θαλάσσης εμφανίζονται τόσο στο Ιόνιο, όσο και στο Αιγαίο πέλαγος, συχνά μάλιστα εμφανίζονται και ολόκληρες οικογένειες σιφώνων. 

Οι σίφωνες ξηράς παραδοσιακά παρατηρούνται κυρίως το καλοκαίρι, αλλά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη δραστηριότητα νωρίτερα και συγκεκριμένα την άνοιξη. Οι σίφωνες θαλάσσης σημειώνονται κυρίως το φθινόπωρο. Στατιστικά, η διάρκεια ζωής των σιφώνων, που καταγράφονται στην Ελλάδα φτάνει τα 10 - 15 λεπτά και πολύ σπάνια τα 30 λεπτά, ενώ η απόσταση που διανύουν είναι συνήθως  5 με 7 χιλιόμετρα και οι πιο ισχυροί μπορούν να διανύσουν ακόμη και 10 χιλιόμετρα. Το μέγιστο πλάτος τους δεν υπερβαίνει τα 100 με 150 μέτρα, αν και συνήθως είναι μόλις 20 - 30 μέτρα. Οι ισχυρότεροι σίφωνες φτάνουν έως και το επίπεδο έντασης Τ6 (161 - 186 μίλια την ώρα ή 260 - 299 χιλιόμετρα την ώρα) ή αντίστοιχα στις κλίμακες Φουτζίτα (αν ληφθεί ως αποκλειστικό κριτήριο η ταχύτητα των ανέμων) F3 και με την νέα κλίμακα ΕF4. 

Το ανησυχητικό είναι ότι κατά μέσο όρο έχουν μεγάλη ένταση, καθώς το 63% είναι «ισχυροί σίφωνες» (strong tornadoes), έντασης Τ4 - Τ6 στην κλίμακα TORRO (F2 - F3 στην κλίμακα Φουτζίτα) και μόνο το 27% είναι «ασθενείς σίφωνες» (weak tornadoes) Τ0 - Τ3 (F0 και F1 ή ΕF0 και ΕF1 στις κλίμακες Φουτζίτα). Προς το παρόν «βίαιοι / σφοδροί σίφωνες» (violent tornadoes), Τ8 και άνω, δεν έχουν καταγραφεί, αλλά εκφράζονται φόβοι ότι στο άμεσο μέλλον η χώρα θα μπει στην λεγόμενη «λίστα» των χωρών που διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο. Από το σύνολο των επιστημονικών μελετών, στο διάστημα των 10 ετών (1998 – 2008)  προκύπτει ότι ο αριθμός των ισχυρών σιφώνων, που εκδηλώνονται στην ξηρά και τη θάλασσα κυμαίνεται με διαρκώς αυξητικές τάσεις.