Ιαματικός Τουρισμός – Έχουμε μείνει πίσω

Εμπνευσμένη από ένα άρθρο του φίλου Στέφανου Σταμέλλου στο e-ecology.gr αναφερόμενος στο ρεπορτάζ του naftemporiki.gr με τίτλο «Πώς θα "τρέξουν" οι επενδύσεις στον τομέα ιαματικού τουρισμού» και τις θέσεις του Γενικού Γραμματέα του Συνδέσμου Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας Μάρκου Δανά, ήθελα να γράψω γι'αυτό το θέμα. Άλλωστε κατάγομαι από τη μεριά της μητέρας μου από τη Λουτροπηγή Καρδίτσας ή Λουτρά Σμοκόβου, αλλά και η Λήμνος έχει θερμές ηφαίστιες πηγές, που επισκεφτόμαστε.

Ο ιαματικός τουρισμός συνδυάζει την αναψυχή με τη φροντίδα της υγείας και είναι μια μορφή τουρισμού, που άκμαζε στις διάφορες λουτροπόλεις και θέρμες από τα αρχαία χρόνια και στα ρωμαϊκά χρόνια γνώρισε μεγάλη άνθιση. Ερείπια ρωμαϊκών λουτρών υπάρχουν διάσπαρτα εκεί που άκμαζε αυτή η μορφή τουρισμού με συμμετοχή κοινωνικών ελίτ και με κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά αντίστοιχα με τον ιαματικό τουρισμό των αρχών του 20ου αιώνα.

Οι ιαματικές πηγές έχουν θεραπευτικές ιδιότητες και τα νερά πηγάζουν μέσα από πετρώματα της γης, όπου κατά την διάρκεια της διαδρομής τους εμπλουτίζονται με πολύτιμα μεταλλικά συστατικά κι αποκτούν ιδιότητες. Αναφορές έχουμε από τα ιστορικά χρόνια με τον Ηρόδοτο, που είναι ο πρώτος, που καταγράφει τη θεραπευτική τους δράση, αλλά κι ο Ιπποκράτης αργότερα ασχολήθηκε συστηματικά με τις ιαματικές πηγές και τις ασθένειες στις οποίες έχουν θεραπευτικές επιδράσεις. 

Η υδροθεραπεία των ιαματικών πηγών μπορεί να είναι είτε εσωτερική, όταν χρησιμοποιούνται τα νερά για πόση, είτε εξωτερική όταν χρησιμοποιούνται για λουτρό, λουτροθεραπεία. Στην Ελλάδα, όλος ο γεωγραφικός χώρος είναι πλούσιος σε ιαματικές πηγές... υπάρχουν περισσότερα από 800 σημεία, στα οποία αναβλύζουν ιαματικά νερά. Συχνά επισκέφτομαι το Λουτράκι, που είναι διάσημο για το νερό του!

Οι περισσότερες πηγές βρίσκονται στην Στερεά Ελλάδα, περίπου 156, ακολουθεί η Μακεδονία με 115 και η Πελοπόννησος με 114, ενώ στη συνέχεια ακολουθεί η Κρήτη με 100. Από τις καταγεγραμμένες, περίπου 180 χρησιμοποιούνται για λουτροθεραπείες και για πόσιμη θεραπεία. Για να καταλάβετε το πρόβλημα την Στερεά Ελλάδα, που υπάρχουν οι περισσότερες ιαματικές πηγές, δεν έχουμε καμιά δημοτική λουτρική μονάδα! 

Σύμφωνα πάντως με το Ερευνητικό Πρόγραμμα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών με τίτλο «Ιαματικές Πηγές και Λουτρότοποι», Ιούνιος 2017, σήμερα έχουμε πανελλαδικά 82 λειτουργούσες και μη, λουτρικές μονάδες, από τις οποίες 38 είναι δημοτικές επιχειρήσεις, 7 ανήκουν στην ΕΤΑΔ(ΤΑΙΠΕΔ) και 37 είναι ιδιωτικές. Στην Περιφέρεια Στερεάς εμφανίζονται 29 λουτρικές μονάδες, από τις οποίες 3 ανήκουν στην ΕΤΑΔ(ΤΑΙΠΕΔ) και 26 είναι ιδιωτικές σε ξενοδοχεία. Από τις 29 λουτρικές μονάδες στη Φθιώτιδα, οι 9 είναι κλειστές ή δεν δουλεύουν τα τελευταία 2-3 χρόνια.

Από τις 750 φυσικές αναβλύσεις σε όλη την Ελλάδα, έχουν καταθέσει φάκελο για αναγνώριση οι 120, δηλαδή μόνο το 16% και μέχρι στιγμής έχουν αναγνωριστεί οι 46. Υπολείπονται άλλες 74. 

Στην Περιφέρεια Στερεάς έχουν αναγνωριστεί δεκατρείς(13), από τις οποίες:

- οκτώ(8) στο Δήμο Ιστιαίας - Αιδηψού: Νερό Πηγής Φρύνη - Γ. Σκουρτανιώτη,

Νερό Γιάλτρων Αιδηψού, Νερό Θέρμαι Σύλλα, Νερό Πηγής Λέττας Βασιλάκου

Λουτρών Αιδηψού, Νερό Πηγής Κομπογιάννη Λουτρών Αιδηψού, Νερό Πηγής Γ1

Νταμάρια Αιδηψού, Νερό Πηγής Ιωάννη & Νικολάου Μπαλαλά Λουτρά Αιδηψού, Πηγή

Αναστασίου Παπαϊωάννου,

- δύο(2) στο Δήμο Μώλου - Αγίου Κωνσταντίνου: Νερό Γεώτρησης Δημαρχείου

Μώλου και Νερό Πηγής Καλλυντικά Κονιαβίτη,

- δύο(2) στο Δήμο Λαμιέων: Νερό(Λουτρά) Υπάτης, Νερό Πηγής Λουτρών

Θερμοπυλών και

- μια(1) στο Δήμο Μακρακώμης: Πηγή Παλαιοβράχας

Στη Φθιώτιδα, που κατάγεται η γιαγιά μου, αλλά και συχνά βρίσκομαι στον Άγιο Κωνσταντίνο, οι τέσσερις αναγνωρισμένες πηγές έχουν μεταβιβαστεί από την ΕΤΑΔ στο ΤΑΙΠΕΔ. Παλαιότερα είχε γίνει προσφυγή από πολίτες στο ΣτΕ επικαλούμενοι την αντισυνταγματικότητα της μεταβίβασης, της ιδιωτικοποίησης και εμπορευματοποίησης του κοινωνικού αγαθού, του ιαματικού νερού. 

Μέσα σ' αυτό το άγνωστο και ασαφές πεδίο, που περιγράφει και ο κ Δανάς, δεν είναι δυνατόν να αναζητούνται ξένοι επενδυτές ...για παράδειγμα ενδιαφέρον από Τσέχους. Τόσα χρόνια και δεν υπάρχει κάποια εξέλιξη, αλλά ούτε είναι γνωστό ποιοι άλλοι φάκελοι έχουν υποβληθεί για αναγνώριση στο Υπουργείο, ποια είναι τα κριτήρια αναγνώρισης, τι θα ισχύσει για τις πηγές, που δεν θα αναγνωριστούν και πότε θα ξεκαθαριστεί το τοπίο νομοθετικά.

Η καλύτερη «επένδυση» για τις τοπικές κοινωνίες είναι η σωστή και ξεκάθαρη ενημέρωση. Οικολόγοι κι άλλες ευαισθητοποιημένες ομάδες της περιοχής επιμένουν ότι στο επίκεντρο των αποφάσεων και των στόχων πρέπει βρίσκεται ο χαρακτήρας του «κοινωνικού αγαθού» των ιαματικών πηγών. Σύμφωνα και με τις προτάσεις του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, πρέπει να διερευνηθούν οι δυνατότητες δημιουργίας συνεταιριστικών εγχειρημάτων και η συνεργασία με άλλες τουριστικές επιχειρήσεις, όπως επίσης η υιοθέτηση του πετυχημένου προτύπου των δημοτικών επιχειρήσεων με τη συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης σε κεντρικό ρόλο στα επενδυτικά σχήματα. 

Ειδικά για τις Θερμοπύλες, όπως αναφέρει κλείνοντας η έρευνα του ΕΚΚΕ, οι πηγές και οι αντίστοιχες εκτάσεις, σε συνεργασία του Κράτους με την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά και άλλων ενδιαφερόμενων τοπικών φορέων, πρέπει να διαμορφωθούν σε «Ιστορικό - Θερμαλιστικό Πάρκο Πολιτισμού». Η κυριότητα των ιαματικών πηγών ανήκει στον ΕΟΤ ανεξαρτήτως της κυριότητας του εδάφους εκτός αν βρίσκονται σε κοινόχρηστους χώρους, αιγιαλούς και παραλίες, που ανήκουν στο Δημόσιο. 

Η χρήση τους και η εκμετάλλευση τους ανήκει στον ΕΟΤ στον οποίο τηρείται Γενικό Μητρώο Ιαματικών Φυσικών Πόρων κι αν υπάρχει απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης καθορίζεται η παραχώρηση της εκμετάλλευσης τους σε τρίτους. Είναι πολλές οι ασθένειες στις οποίες έχουν θετική επίδραση (αρτηριακή υπέρταση, αναπνευστικές παθήσεις, ρευματικές παθήσεις κλπ), αλλά επειδή υπάρχουν και αρκετές αντενδείξεις θα πρέπει πρώτα να ακολουθούνται οι υποδείξεις των γιατρών. 

Οι επισκέπτες εκτός από αυτούς που όντως έχουν προβλήματα υγείας, αναζητούν και μια διέξοδο από το στρες, χαλάρωση και ευεξία, όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στο πνεύμα. Πάντως σε περιοχές που έχουν αναπτύξει τις ιαματικές πηγές αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων. Γνωστά ιαματικά λουτρά είναι της Υπάτης, της Αιδηψού, της Κύθνου, της Κω, της Κυλλήνης και του Καϊάφα. Πολλές απ’ αυτές τις πηγές βρίσκονται σε νησιά ή περιοχές κοντά σε θάλασσα με αποτέλεσμα να εξελιχθούν σε μεγάλες λουτροπόλεις. Στα Θέρμα τη Λήμνου λειτουργούσαν λουτρά από το 1548 τουλάχιστον.

Το νερό των Θέρμων Λήμνου αναβλύζει από δύο πηγές κι έρχεται από βάθος 1200 μέτρων κι έχει θερμοκρασία 42-44 βαθμών Κελσίου. Είναι ιαματικό και συνιστάται τόσο για λουτροθεραπεία (αρθρίτιδα, οστεοπόρωση, ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, σπονδυλαρθρίτιδα) όσο και για ποσιμοθεραπεία (νεφρολιθιάσεις, χολολιθιάσεις). Είναι άοσμο, χαμηλής σκληρότητας, ασθενώς ραδιενεργό και ελαφρά αλκαλικό με ΡΗ=8,55. Περιέχει ελάχιστη ποσότητα αλάτων, είναι διαυγές και εύγευστο. Χρησιμοποιείται ως πόσιμο από πολλούς Λημνιούς.

Οι επισκέπτες των ιαματικών λουτρών αποτελούν μια ειδική κατηγορία τουριστών, συνδυάζουν τις διακοπές τους με τις υδροθεραπείες και θαλασσοθεραπείες, που έχουν ανάγκη. Μπορεί οι συγκεκριμένοι επισκέπτες να είναι κυρίως άτομα της τρίτης ηλικίας και το μεγαλύτερο ποσοστό είναι γυναίκες, αλλά τα τελευταία χρόνια που έχουν μετατρεπεί σε σύγχρονα spa και προσφέρουν κι άλλες υπηρεσίες φροντίδας και καλλωπισμού έχουν προσελκύσει νεαρότερα άτομα. 

Ο μήνας αιχμής του ιαματικού τουρισμού με βάση έρευνα, που έχει πραγματοποιηθεί, είναι ο Σεπτέμβριος και ακολουθεί ο Αύγουστος. Στην κεντρική Ευρώπη υπάρχουν αρκετά κέντρα ιαματικού τουρισμού εκ των οποίων τα περισσότερα είναι στην Γερμανία, στην Ιταλία, στην Αυστρία, στην Ισπανία και στην Ουγγαρία. Δυστυχώς στην Ελλάδα, παρά αυτόν τον μεγάλο αριθμό ιαματικών πηγών που υπάρχουν, οι περισσότερες πηγές έχουν μείνει αναξιοποίητες. Κάτι που μας κατευθύνει στην ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού, που οφείλεται εν μέρει και στην έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης σχετικά με τις ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες που έχουν τα νερά των ιαματικών πηγών. 

Μάλιστα οι νέοι γιατροί αναγνωρίζουν τις θεραπευτικές ιδιότητες της υδροθεραπείας, που βέβαια ενδέχεται να μην έχει σε όλους τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα και να υπάρχουν έτσι διαφορές από άτομο σε άτομο. Τονίζοντας εδώ ότι σε ορισμένους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάποια επιπλέον προβλήματα υγείας, να μην ενδείκνυται η χρήση υδροθεραπείας ή θαλασσοθεραπείας γιατί αντί να τους ωφελήσει μπορεί να τους βλάψει.

Επίσης στο σύντομο παρελθόν το κράτος επιδοτούσε την υδροθεραπεία και την διαχείριση των ιαματικών πηγών την είχαν οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης. Η επιδότηση όμως από το κράτος έχει σταματήσει και την διαχείριση ανήκει πλέον σε ιδιώτες επιχειρηματίες οι οποίοι όπως είναι λογικό έχουν μοναδικό σκοπό το κέρδος. Αυτό σημαίνει ότι τα έξοδα των επισκεπτών για υδροθεραπείες στις ιαματικές πηγές είναι αυξημένα, πράγμα που αποτρέπει αρκετό κόσμο. Γι'αυτό επιμένουμε στη δημιουργία δημοτικών ιαματικών λουτρών. 

Πάντως υπάρχει αρκετά μεγάλο περιθώριο για την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού και προσέλκυση μεγάλου αριθμού τουριστών από το εξωτερικό. Η προσπάθεια αυτή μπορεί να απαιτεί τη συμμετοχή αρμοδίων φορέων σε τουριστικές εκθέσεις στο εξωτερικό, αλλά και σε σχετικά συνέδρια. Μια σημαντική προσπάθεια έχει ξεκινήσει από τον Σύνδεσμο Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας.

Υπάρχουν κάποια χρηματοδοτικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως το πρόγραμμα COSME 2014 – 2020 σχετικά με την ενίσχυση επενδύσεων στο τουρισμό, αλλά και δράσεις του LEADER για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Ας αναζητήσουμε τη δημιουργία αναγκαίας υποδομής στα κέντρα υδροθεραπείας με σκοπό την παραγωγική εκμετάλλευση των ιαματικών πηγών. Ο Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας Μάρκος Δανάς στο ρεπορτάζ του naftemporiki.gr μας υποδεικνύει ότι το στοιχείο της ανταγωνιστικότητας των ιαματικών πηγών σε συνδυασμό με τις καθυστερήσεις και την ασάφεια βρίσκεται σε όλο του το μεγαλείο!

Ο κ Δανάς επισημαίνει και αναδεικνύει:

- Τα μεγάλα λόγια που έχουν ακουστεί από όλες τις πλευρές - πολιτικούς και αυτοδιοικητικούς - στα όρια του λαϊκισμού: «τα τελευταία χρόνια έχουν ειπωθεί πολλά για τη δυνατότητα επενδύσεων».

- Τις καθυστερήσεις στον καθορισμό των τεχνικών προδιαγραφών των μονάδων ιαματικής θεραπείας, των κριτηρίων διανομής και των ζωνών προστασίας των ιαματικών φυσικών πόρων: «η ανάπτυξη του χώρου των ιαματικών παραμένει ακόμη κενό γράμμα».

- Τις περιορισμένες δυνατότητες επενδύσεων και τουριστικής αξιοποίησης των ιαματικών πηγών σύμφωνα και με τις διεθνείς εμπειρίες: «Ο αριθμός των 120 είναι, σε σύγκριση και με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο ενδεδειγμένος. Η Γαλλία, για παράδειγμα, έχει μόλις 105 επιχειρήσεις. Κάτι παραπάνω από αυτό θα έθετε σε κίνδυνο τη δημιουργία κλάδου ιαματικού τουρισμού, γιατί πάνω σε κάθε αναγνωρισμένο φυσικό πόρο θα πρέπει να στηθεί μια βιώσιμη επιχείρηση.» λέει χαρακτηριστικά ο κ Δανάς. Εδώ είναι και το στοιχείο του ανταγωνισμού που αναφέρουμε πιο πάνω. Ποιες πηγές θα αποκλειστούν και δεν θα αναγνωριστούν και με ποια αντικειμενικά κριτήρια; Ποιοι θα μπορέσουν να επηρεάσουν τις αποφάσεις;