Η Πεντέλη φυσικό τοπίο & μνημείο

Από το παιδικό μου δωμάτιο στον Γέρακα ή βαδίζοντας για το σχολείο, η ματιά μου γέμιζε από ένα μεγαλόπρεπο βουνό, που το σχήμα του δεν σταματούσε να εξάπτει τη φαντασία μου... έμοιαζε σαν ένα γιγάντιο κύμα με αφρούς, που είχε παγώσει στο χρόνο... είχε μαρμαρώσει! Δεν πρόκειται για κανένα άλλο όρος, παρά την Πεντέλη με τα επιφανειακά λατομεία της... ένα βουνό τόσο συνδεδεμένο με την αρχαία Ελλάδα, αφού κανένα άλλο βουνό της χώρας μας δεν συνδέεται τόσο με μνημεία της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Βάδιζα για το σχολείο και οι άνεμοι έρχονταν από τις πλαγιές της κατευθείαν στο πρόσωπο μου, καμιά φορά με όλη τη δύναμη τους, αφού δεν υπήρχε κανένα εμπόδιο ενδιάμεσα. Το αγαπάω τόσο αυτό το βουνό, γιατί εδώ στη πεδιάδα με τους αμπελώνες στα ριζά της, που απλώνονται μπροστά της προς τα Μεσόγεια, μεγάλωσα κα ζω. Πρωτίστως όμως από αυτό το βουνό, τη Πεντέλη, έγινε ολόκληρο το συγκρότημα της Ακρόπολης των Αθηνών.

Αυτό το σημαντικό στοιχείο του αττικού τοπίου είναι συνδεδεμένο με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό τόσο δυνατά, αφού τα μάρμαρά της Πεντέλης έχουν κατασκευάσει τα περισσότερα μνημεία του αθηναϊκού «χρυσού αιώνα» κι άλλα σπουδαία έργα τέχνης. Τα γλυπτά του Παρθενώνα φτιαγμένα από το Πεντελικό μάρμαρο και η επιστροφή τους, έχουν γίνει για την Ελλάδα ένα από τα σημαντικότερα και δίκαια αιτήματα προς το Βρετανικό Μουσείο. Ίσως οι πολλαπλές κινήσεις γι’ αυτό το θέμα και η δημοσιότητα των τελευταίων μηνών να φέρει ένα ευοίωνο αποτέλεσμα το συντομότερο. Όλοι αποδέχονται, ακόμη και οι ίδιοι οι Βρετανοί στην πλειοψηφία τους σύμφωνα με πρόσφατο γκάλοπ, ότι η θέση των μαρμάρων είναι κάτω από το αθηναϊκό φως. Η επίσκεψη της Αμάλ Αλαμουντίν Κλούνεϊ και του συμβουλευτικού επιτελείου από το δικηγορικό της γραφείου, καθώς και μια ταινία μικρού μήκους, που ζωντανεύει τη μάχη για την επιστροφή των μαρμάρων είναι από τα θετικότερα, που ‘χουν συμβεί το τελευταίο διάστημα.

Η τεράστια ζήτηση μαρμάρου, που συνέβη από τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση στο λεκανοπέδιο της Αττικής, είχε ως αποτέλεσμα να ενταθεί και να επεκταθεί η λατόμευση μαρμάρου στην Πεντέλη, έτσι που ολόκληρο το κεντρικό τμήμα του βουνού να έχει την εικόνα ενός απέραντου λατομείου. Η εικόνα γίνεται ακόμα εντονότερη από τους όγκους της λατύπης, δηλαδή των άχρηστων μικρών κομματιών και θραυσμάτων μαρμάρων. Κάποτε λοιπόν, ακούγονταν στον Γέρακα ακόμη και τα φουρνέλα και η ηχώ τους από τα νταμάρια της Πεντέλης. Η αλλοίωση αυτή, καθώς και η οικιστική επέκταση προκάλεσε πολλές αντιδράσεις για τη προστασία του βουνού. Επανειλημμένα ειδικοί, αρμόδιες οργανώσεις και περιβαλλοντολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι η Πεντέλη θα έπρεπε να προστατευθεί από οποιαδήποτε κακοποίηση λόγω της διπλής αυτής της ιδιότητας ως φυσικό τοπίο και μνημείο. Ήδη έχουν παρθεί κάποια μέτρα στη μορφή λατόμευσης και απαγορεύσεις, όπως π.χ. να μη γίνεται λατόμευση επιφανειακά, αλλά σε βάθος.

Όπως λένε οι γεωλόγοι, η Πεντέλη δομείται από κρυσταλλοσχιστώδες υπόθεμα, που αποτελείται από ένα σύστημα μεταμορφωμένων στρωμάτων...π.χ. ανώτερο μάρμαρο, μαρμαρυγιακός σχιστόλιθος Καισαριανής, κατώτερο μάρμαρο... Η ηλικία τους δεν έχει καθοριστεί απόλυτα και οι ορίζοντες του μεταμορφωμένου συστήματος δε διαχωρίζονται σαφώς. Το ανώτερο αττικό μάρμαρο είναι λευκό ή τεφρό, με ταινίωση παράλληλη προς τη στρώση. Το πάχος του ποικίλλει κατά θέσει από μηδέν, λόγω διάβρωσης μέχρι 100 μ. Οι σχιστόλιθοι Καισαριανής έχουν χρώμα λευκότεφρο έως μαύρο και λεπτοσχισματώδεις... είναι μαρμαρυγιοβριθή πετρώματα με κόκκους χαλαζία, λέπια μοσχοβίτη, ορθόκλαστο, αλβίτη, ασβεστίτη, χλωρίτη κι άλλα ορυκτά... Την κυρίως μάζα του μεταμορφωμένου υποστρώματος της Πεντέλης αποτελεί το κατώτερο μάρμαρο, που αποτελείται από καθαρό σχεδόν ασβεστίτη με ελάχιστα ξένα συστατικά... π.χ. μοσχοβίτη και χλωρίτη. Το χρώμα του είναι λευκό έως ρόδινο και στους βαθύτερους ορίζοντες πάλλευκο. Παρουσιάζει κανονική στρώση και χωρίζεται σε τράπεζες μεγάλου πάχους. Αυτό το πάλλευκο μάρμαρο χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για τα έργα τους.

Με τη Πεντέλη συνδέονται πολλοί αρχαίοι ελληνικοί μύθοι, αλλά και στη νεώτερη λαογραφία μας. Είναι το δεύτερο σε ύψος (1.107 μ) βουνό της Αττικής μετά την Πάρνηθα, όπου μαζί με τα άλλα δύο βουνά, τον Υμηττό και το όρος Αιγάλεω περικλείουν το λεκανοπέδιο. Πριν τις μεγάλες πυρκαγιές ήταν γεμάτη καταπράσινες οάσεις και θυμάμαι τα οικογενειακά πικ-νικ στους διαμορφωμένους χώρους αναψυχής και τις ονομαστές βίγλες της. Η Πεντέλη υμνήθηκε όσο λίγα ελληνικά βουνά, τόσο από αρχαίους ποιητές, όσο και νεώτερους. Μάλιστα ο αγαπημένος Κωστής Παλαμάς, την ύμνησε όσο κανένας άλλος ποιητής. Παρά τις αλλοιώσεις και τις φυσικές καταστροφές από τις ανελέητες πυρκαγιές διατηρεί την ιδιαίτερη γραφικότητα της και από μερικά της σημεία μπορείτε να απολαύσετε την πιο ωραία θέα. Έχει αρκετά σπήλαια ... με πιο γνωστό το λεγόμενο σπήλαιο Πεντέλης, όπου διεξήχθησαν κάποια επιστημονικά πειράματα από Αμερικανούς.

Ο Γέρακας επί πολλά χρόνια χρησιμοποιούσε τα νερά της Πεντέλης, τα οποία όμως είχαν υψηλά ποσοστά ασβεστίου λόγω του υποστρώματος. Οι κοιλότητες με καταβόθρες, τα σπήλαια και γενικά οι καρστικοί αγωγοί, που υπάρχουν μέσα στη μάζα του βουνού, πείθουν για την καρστικοποίηση που έχει υποστεί. Το σημαντικό κατώτερο μάρμαρο, ο ορίζοντας του οποίου φτάνει σε πάχος τα 500 μέτρα περίπου, πάντοτε είναι σε εναλλαγή με τους σχιστόλιθους. Στις νότιες πλαγιές του βουνού βρίσκεται το περίφημο μοναστήρι της Πεντέλης με μεγάλη κτηματική περιουσία, που ιδρύθηκε το 1578 από τον επίσκοπο Ευρίπου Τιμόθεο, που ήταν και ο πρώτος ηγούμενος. Κατά την Επανάσταση του 1821 λεηλατήθηκε από τους Τούρκους και εδώ λειτουργούσε κρυφό σχολειό. Η βιβλιοθήκη του, που είχε μεταφερθεί στην Ακρόπολη καταστράφηκε κατά την πολιορκία του 1826, ενώ το αρχείο και διάφορα κειμήλια, που φυλάγονταν στο εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης (οδός Μητροπόλεως) διασκορπίστηκαν. Η μονή ανασυγκροτήθηκε μετά την Επανάσταση.

Η βιβλιογραφία για την Πεντέλη είναι ιδιαίτερα πλούσια και διαρκώς εμπλουτίζεται με νέα συγγράμματα. Υπάρχει ο οικισμός της Πεντέλης με τη κεντρική πλατεία γεμάτη ταβέρνες, εστιατόρια, καφετέριες... και εκεί να ξεχωρίζει το γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας. Η απόσταση από την Αθήνα είναι περίπου 20 χιλιόμετρα κάτι, που κάνει τον οικισμό της Πεντέλης μια καλή έξοδο ακόμη και για τις καθημερινές. Στη προσπάθεια να προστατευτεί το μάρμαρο της και να τεθεί έλεγχος στη χρήση του, ώστε να μη σπαταλιέται και για τις ευτελέστερες οικοδομικές εργασίες ειπώθηκε χαρακτηριστικά: «Από το μάρμαρο, που κατασκευάστηκε ο Παρθενώνας δεν υπάρχει λόγος να κατασκευάζονται οι νεροχύτες». Σήμερα το κτίσιμο του Γέρακα μου έχει περιορίσει τη θέα προς τη Πεντέλη κι αυτή την απευθείας σύνδεση, όμως συνεχίζει να είναι το βουνό της ζωής μου.