Ταξίδι στο Ρίο της Βραζιλίας

Στην Ελλάδα κάνει κρύο, όμως στο κοσμοπολίτικο Ρίο ντε Ζανέιρο κάποιοι κολυμπούν και κάνουν ηλιοθεραπεία. Ένα ταξίδι στη Βραζιλία και συγκεκριμένα στο Ρίο είναι κάτι που πολλοί ονειρεύονται και προσωπικώς ένα ταξίδι – στόχος, αφού δύο πολύ αγαπημένοι μου φίλοι έχουν τη Βραζιλία ως δεύτερη πατρίδα. Ευχόμενη, ενώ το ‘χουμε πει ότι κάποια στιγμή θα πάμε διακοπές μαζί. Με ξεσήκωσε και με τις φωτογραφίες της μια αγαπημένη φίλη, που επίσης ταξίδεψε πρόσφατα στη Νότια Αμερική και στη πόλη της νοτιοανατολικής Βραζιλίας. Ήθελα επίσης να σας γράψω, γιατί από μόνο του το φυσικό λιμάνι του Rio de Janeiro θεωρείται ένα θαύμα της Φύσης... και η πολύβουη μητρόπολη έχει μεταβληθεί με τα χρόνια αλλάζοντας ανάλογα με την αύξηση του πληθυσμού. Έφτασε να καλύπτει μια έκταση πάνω από 160 τ. χλμ και έχει πολύπλοκη μορφή, καθώς ο οικισμός έπρεπε να προσαρμοστεί στη περίπλοκη τοπογραφία της περιοχής. Το Ρίο ντε Τζανέιρο σημαίνει αν το μεταφράσουμε... ο Ποταμός του Γενάρη!

Το πιο χαρακτηριστικό έμβλημα του είναι ο Χριστός Λυτρωτής, το άγαλμα που υψώνεται με ανοιχτά διάπλατα τα χέρια στο όρος Κουρκουβάντου, πάνω από τη πόλη του Ρίου, πάνω από τον κόλπο γεμάτο σκάφη του Μπουταφόγκου... αντικρυστά από τον λόφο σαν ζαχαρωτό Πάου ντε Ασούκαρ με ύψος 400 μέτρων... και ορατό από τα περισσότερα προάστια και μέρη της νότια ζώνης της πόλης. Τα ανοιχτά χέρια του πιο αγαπητού σύμβολο της πόλης έχουν άνοιγμα 28 μέτρα και στέκεται πάνω στη κορυφή του Κουρκουβάντου, που σημαίνει «καμπούρης», σε ύψος περίπου 700 μέτρων. Το Κουρκουβάντου αποτελεί και την ανατολικότερη προεξοχή της Σιέρρα ντε Καριόκα. Όταν η Βραζιλία κατέκτησε την ανεξαρτησία της από την Πορτογαλία, το Ρίο ήταν ήδη η πρωτεύουσα από το 1763 με σχεδόν μισό εκατομμύριο κατοίκους, σήμερα πρωτεύουσα είναι η Μπραζίλια από το 1960.

Η μορφή του Χριστού και η γαλήνια έκφραση του αγάλματος είναι η πλήρης αντίθεση με τις ξέφρενες νύχτες και τη φρενίτιδα της αποκριάτικης παρέλασης το 4ήμερο Καρναβάλι του Ρίο. Ένα Καρναβάλι, που δεν έχει συναγωνιστή παγκοσμίως και γίνεται πόλος έλξης εκατομμυρίων τουριστών. Ας δούμε όμως από φυσικής άποψης πως είδαν οι πρώτοι εξερευνητές τις ακτές αυτές και γιατί το Ρίο ως οικισμός Ευρωπαίων καθυστέρησε να αναπτυχθεί τους πρώτους αιώνες. Η ονομασία ποτάμι του Γενάρη έχει την εξήγηση της, καθώς οι Πορτογάλοι εξερευνητές, που περιέπλεεαν τις ακτές της Βραζιλίας στις αρχές του 16ου αιώνα, κατέγραφαν τις ανακαλύψεις τους με τις ημέρες του χρόνου, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο στις ακτές ονόματα ημερομηνιών. Έτσι τη Πρωτοχρονιά του 1504 κατευθύνθηκαν μέσω ενός στενού ανοίγματος σε μια υδάτινη έκταση με νησιά, που απλωνόταν προς την ενδοχώρα για 30 χιλιόμετρα.

Οι εξερευνητές με επικεφαλή τον Γκονσάλο Γκαίλιο, πείστηκαν ότι είχαν ανακαλύψει τις εκβολές ενός πολύ μεγάλου ποταμού και στο χάρτη σημείωσαν τη περιοχή ονομάζοντας τη «Ποταμό της Πρώτης Ιανουαρίου»... Ρίο ντε Ζανέιρο! Αργότερα βέβαια θα αποκαλυφθεί ότι δεν ήταν ποτάμι η έκταση αυτή, αλλά ένας τεράστιος κόλπος σπαρμένος με νησιά, που περίπου πριν πέντε αιώνες η ντόπια φυλή Ταμόιο είχε ονομάσει Γκουαναμπάρα, που σημαίνει «μπράτσο της θάλασσας». Σήμερα χρησιμοποιούνται και οι δύο ονομασίες. Ο μεγάλος κόλπος, που έμοιαζε με ποτάμι ήταν κάτι σαν οφθαλμαπάτη του Ρίο και οι Ευρωπαίοι έδωσαν ονομασίες στους μικρότερους κόλπους και νησιά. Όπως περιγράφει το National Geographic σε οδοιπορικό, εκεί που άραζαν καραβέλες και πιρόγες, αντικρίζουμε τώρα γιγαντιαία τάνκερ και θαλαμηγούς. Ενώ στις δυτικές ακτές, που βασίλευαν οι τάπιροι και οι ιαγουάροι εκτείνεται το κοσμοπολίτικο Ρίο. Ιδρύθηκε τυπικά το 1567 από τους Πορτογάλους, που αρχικά ονόμασαν τη πόλη Σαν Σεμπαστιάν ντου Ρίο ντε Ιανέιρο, που συντομεύθηκε στη σημερινή του ονομασία.

Στην είσοδο του κόλπου υψώνεται πάνω σε στενή χερσόνησο, ένα γυμνό βραχώδης βουνό, το Πάου ντε Ασούκαρ των Πορτογάλων, που θυμίζει σε όλους τα κωνικά ζαχαρωτά, που φτιάχνουν στο νησί Μαδέρα. Το ψηλότερο βουνό, το ονόμασαν Κουρκουβάντου (=καμπούρης) λόγω του σχήματος... και το 1931 στήθηκε το άγαλμα του Σωτήρα. Οι λόφοι και οι βουνοκορφές του Ρίο αποτελούν συνέχεια του Σέρα ντου Μαρ, μιας πανάρχαιης οροσειράς. Τα όρη, πότε μεμονωμένοι κώνοι και άλλοτε κυματιστές ράχες είναι συνέχεια αυτής της οροσειράς, που εκτείνεται για 2.400 χιλιόμετρα ως το Ρίο Γκράντε ντου Σουλ, τη νοτιότερη επαρχία της Βραζιλίας. Η οροσειρά από γρανίτη και γνεύσιο ονομάζεται και Μεγάλος Γκρεμός και υψώνεται στη πολιτεία Μπαϊα, στα βόρεια, στο Ρίο Γκράντε ντου Σουλ μέχρι το νοτιότερο σημείο της χώρας. Όπως χαρακτηριστικά λένε, οι απόκρημνες πλαγιές του προσθέτουν μια «δραματική» διάσταση στο λιμάνι του Ρίο, αλλά για τους πρώτους επίδοξους αποίκους τα βουνά αυτά αποθάρρυναν κάθε εγκατάσταση.

Οι Ευρωπαίοι ονόμασαν «λίμνη» τον μικρότερο κόλπο Μπουταφόγκου κάτω ακριβώς από το Πάου ντε Ασούκαρ, ενώ οι ντόπιοι Ταμόιο ονόμαζαν το ανατολικό άκρο του κόλπου Γκουαναμπάρα «Νιτερόι», που σημαίνει «κρυμμένα νερά». Σήμερα ο κόλπος είναι γεμάτος με πολυτελή γιωτ και ιστιοφόρα. Σίγουρα πρόκειται για ένα μοναδικό και εντυπωσιακό σκηνικό ανά αιώνες. Συγκεκριμένα ο Κάρολος Δαρβίνος στο ταξίδι του με το πλοίο Μπιγκλ έγραφε το 1832 από το Ρίο: «Κάθε μορφή, κάθε απόχρωση ξεπερνά σε μεγαλείο ό,τι έχει δει ο Ευρωπαίος στη δική του χώρα, σε τέτοιο βαθμό, που δεν ξέρει πως να εκφράσει τα συναισθήματά του. Η γενική εικόνα συχνά μου θύμιζε σκηνικό από την Όπερα...» Και πραγματικά για τους πρώτους ταξιδιώτες από τη Γηραιά Ήπειρο θα έλεγε κανείς, ότι το Ρίο ντε Τζανέιρο πρόβαλε από μακριά στον ορίζοντα σαν να ανασηκώθηκε μια αυλαία και αποκαλυπτόταν ένα μοναδικό σκηνικό.

Οι ακτές του κόλπου του Γκουαναμπάρα δεν ήταν πουθενά επίπεδες κι όπου ήταν, καλύπτονταν από βάλτους αποδεικνύοντας το Ρίο ως το καλύτερο λιμάνι. Ένα λιμάνι, που όμως καθυστέρησε να αναπτυχθεί. Τον πρώτο αιώνα μετά την ανακάλυψη του από τους Πορτογάλους, ήταν ένας οικισμός Ευρωπαίων με ένα μόνο μικρό γαλλικό εμπορικό σταθμό της «Ανταρκτικής Γαλλίας». Αν και το 1567 οι Πορτογάλοι εκτόπισαν τους Γάλλους ανταγωνιστές τους, ούτε τον 17ο αιώνα έδειχνε το Ρίο σημάδια προόδου. Ο εμπορικός σταθμός εκεί στο νησί Βιλγκενιόν είναι το μέρος, που βρίσκεται σήμερα η σχολή ναυτικών δοκίμων της Βραζιλίας. Όμως η ζάχαρη, που στην Ευρώπη ήταν περιζήτητη, φαίνεται ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο για να μετατραπεί το Ρίο σε ένα σημαντικό εμπορικό λιμάνι. Οι εικόνες για το 17ο – 18ο αιώνα ήταν εικόνες από διάπαρτους μύλους για την άλεση ζαχαροκάλαμου γύρω από τον κόλπο, ενώ τα ζαχαροκάλαμα θρόιζαν στους αγρούς... εκεί που σήμερα επικρατεί ο εκκωφαντικός βόμβος των τζάμπο τζετ, που πετούν από πάνω και προσγειώνονται στο μεγαλύτερο νησί με το διεθνές αεροδρόμιο, το Ίλια ντο Γκοβερναντούρ («Νησί του Κυβερνήτη»). Δύο είναι τα μεγάλα αεροδρόμια σήμερα της πόλης, το Σάντος Ντυμόντ και το Γκαλεάν.

Πρωτεύουσα της αντιβασιλείας της Βραζιλίας έγινε αντικατασταίνοντας τη Μπαία το 1763 και διατήρησε αυτό το προνόμιο και μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας ... το 1822 είχε γίνει μετατροπή σε Αυτοκρατορία της Βραζιλίας. Στις αρχές του 18ου αιώνα ανακαλύφθηκε χρυσός στην ενδοχώρα και μεταφερόταν από το Ρίο στο βασιλικό θησαυροφυλάκειο της Πορτογαλίας. Ακολουθεί η καλλιέργεια του καφέ, που τον εισήγαγαν ιησουίτες ιεραπόστολοι. Τα πλοία απέπλεαν φορτωμένα από το Ρίο και το δουλεμπόριο ήταν σε έξαρση λόγω των φυτειών και των ορυχείων. Η Βραζιλία ήταν αποικία της Πορτογαλίας μέχρι το 1889, όπου έγινε και η συγκρότηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας. Το δουλεμπόριο απαγορεύτηκε από το 1830. Αν και η σημερινή πρωτεύουσα είναι η Μπραζίλια, το Ρίο είναι κατά 20 φορές μεγαλύτερο κι έχει επεκταθεί πέρα από τις παραλιακές γειτονιές. Διάσημες παραλίες γεμίζουν... ασφυκτυούν από κόσμο, όπως η παραλία της Κοπακαμπάνα, της Ιπανέμα, της Λέμπλουν... Το πεζοδρόμιο με το κυματιστό ψηφιδωτό βρίσκεται κατά μήκος της παραλίας της Κοπακαμπάνα. Το Ντόις Ιρμάους (Δύο Αδέλφια) και το Γκάβεα (Γάμπια) με την επίπεδη κορυφή έρχονται σε αντίθεση με τη καμπύλη της Ιπανέμα και της Λέμπλουν.

Η πόλη Νιτερόι στην ανατολική πλευρά του κόλπου Γκουαναμπάρα συνδέεται με το Ρίο με μια γέφυρα 13 χιλιομέτρων και μοιάζει σχεδόν με προάστιο της βραζιλιάνικης μεγαλούπολης. Καθώς υπήρξε η ζωτική ανάγκη για γη, έγιναν πολλές επιχώσεις στον απέραντο κόλπο, που έχει συρρικνωθεί. Οι επιχώσεις μετέβαλαν δύο φορές το περίγραμμα του κόλπου. Μάλιστα στις δεκαετίες του 1920 και του 1960, οι μικροί λόφοι, όπου κάποτε κατοικούσαν οι πρώτοι άποικοι του Ρίο ισοπεδώθηκαν. Έτσι δημιουργήθηκε ένα αεροδρόμιο, μια λεωφόρος με έξι λωρίδες κυκλοφορίας, πλαζ και πάρκα, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης... όλα σε μια προσπάθεια να αποσυμφορηθεί επεκτεινόμενο προς τον μεγάλο κόλπο. Το πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο της πόλης, που δεν σημαίνει και το γεωγραφικό της, είναι δυτικά και διασχίζεται από δύο μεγάλες αρτηρίες, τη λεωφόρο Προέδρου Βάργκας και τη λεωφόρο Ρίο Μπράνκο, που διασταυρώνονται ρυμοτομικά σε ορθή γωνία. Πάνω σε αυτές τις λεωφόρους βρίσκονται πολυτελή ξενοδοχεία, θέατρα, υπουργεία, τράπεζες, κινηματογράφοι, μέγαρα..... Στο νότιο άκρο της λεωφόρου Ρίο Μπράνκο εκτείνεται η λεωφόρος Μπέιρα Μαρ, που οδηγεί στις συνοικίες Γκλόρια και Φλαμένκο.

Νοτιότερα βρίσκεται ο κόλπος (Ενσεναντούρα) ντε Μποταφόγκο, όπου είναι χτισμένη η ομώνυμη συνοικία του Μποταφόγκο, και πέρα από τη λοφοσειρά που καταλήγει στο «ζαχαρόψωμο» λόφο Πάου ντε Ασούκαρ εκτείνεται η μεγάλη ακτή και η συνοικία της Κοπακαμπάνα, που κλείνεται από δύο ακρωτήρια, το Πόντα ντου Λέμε και το Πόντα ντου Αρποαντόρ. Μετά από το ακρωτήριο Αρποαντόρ εκτείνονται λιγότερο φημισμένες, αλλά εξίσου ωραίες παραλίες όπως του Αρποαντόρ, Γκάβεα, Ζοατίνγκα.. της Τιζούκα. Μεγάλο Πνευματικό Κέντρο της Βραζιλίας, το Ρίο διαθέτει 3 μεγάλα Πανεπιστήμια, πολλές βιβλιοθήκες, μουσεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα... και στις βορειοδυτικές μοντέρνες συνοικίες θα δείτε το στάδιο Μαρακανά. Το Ρίο αναδείχθηκε σε σημαντικό εμπορικό λιμάνι και διαθέτει αποβάθρες μήκους 7 χλμ. Η πόλη είναι το δεύτερο βιομηχανικό κέντρο της Βραζιλίας μετά το Σάο Πάολο με βιομηχανίες τροφίμων, κονσερβών, υφαντουργικές, καπνού, υαλουργίας, ενδυμάτων, ηλεκτρομηχανικές και χημικές... κυρίως εξάγονται καφές, βαμβάκι, σπορέλαιο, κονσέρβες, μεταλλεύματα σίδηρου, μαγγάνιου... αλλά και οπωρικά, ξυλεία, κηπουρικά, φαρμακευτικά...