Ο Δίφιλος ο Σίφνιος, ο αρχαιότερος διαιτολόγος – γιατρός

Από καιρό ήθελα να γράψω για τον γιατρό Δίφιλο τον Σίφνιο, που θεωρείται ο αρχαιότερος διαιτολόγος και ο οποίος εργάστηκε στη βασιλική αυλή του ελληνιστικού βασιλείου της Θράκης, μολονότι μας χωρίζουν περισσότερα από 2.300 χρόνια από την εποχή του, οι διδασκαλίες του δεν έπαψαν να έχουν διαχρονική αξία. Πριν περίπου 10 χρόνια είχε έρθει στα χέρια μου ένα βιβλίο με συγκεντρωμένες διάσπαρτες τις γνώσεις του από σωζώμενα αποσπάσματα στους «Δειπνοσοφιστές», όπου συνιστά για την υγιεινή διατροφή των ασθενών και των υγιών, φρούτα και λαχανικά, φυτικά εδέσματα, ψάρια και θαλασσινά, ενώ δεν κάνει αναφορές στο κρέας. Οι «Δειπνοσοφιστές» διασώθηκαν σε 15 βιβλία και είναι ένας φανταστικός συμποσιακός διάλογος, έργο του Αθήναιου, που ως ένας από τους συνδαιτυμόνες το 228 μ.Χ., στη Ρώμη στο σπίτι του πλούσιου και επιφανούς Ρωμαίου Λαρήνσιου, διηγείται στο φίλο του Τιμοκράτη. Οι «Δειπνοσοφιστές» θεωρούνται ως το αρχαιότερο εγχειρίδιο δειπνολογίας, αλλά η αξία του έργου είναι ανυπολόγιστη για τη διάσωση αποσπασμάτων ποιητών και συγγραφέων της αρχαϊκής, κλασικής και της αλεξανδρινής περιόδου.

Ανάμεσα στα έργα, που χάθηκαν και θα αγνοούσαμε εξολοκλήρου, αν ο Αθήναιος δεν τα κατέγραφε με φιλομάθεια και φιλοπονία, ήταν και ένα έργο του Διφίλου του Σιφνίου «Περί των προσφερομένων τοις νοσούσι και τοις υγιαίνουσιν». Ο Δίφιλος ήταν σύγχρονος του βασιλιά της Θράκης Λυσίμαχου, που ήταν ένας από τους πιστότερους στρατηγούς και διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο βασιλικός γιατρός καταγόταν από τη Σίφνο και ήταν μορφωμένος, αφού σπούδασε στην Αλεξάνδρεια, κατ’εξοχήν κέντρο ιατρικών σπουδών κατά την ελληνιστική περίοδο. Αναφορά για τον Δίφυλο κάνει και ο Γαληνός ο Περγαμηνός (2ο μ.Χ.) συγκαταλέγοντας τον στους άριστους γιατρούς, που ασχολήθηκε με τις κατάλληλες τροφές των ασθενών, αλλά και των υγιών ανθρώπων, όπως μαρτυρεί και ο τίτλος του χαμένου έργου του.

Ο Δίφιλος ο Σίφνιος ασχολούνταν κυρίως με τη δίαιτα, εξετάζοντας από τη σκοπιά του γιατρού διαιτολόγου τις διάφορες φυτικές και ζωικές τροφές. Έστω και αποσπασματικό το έργο του αποδεικνύει ότι είχε διαπιστώσει τις ευεργετικές και τις παθολογικές επενέργειες του στον ανθρώπινο οργανισμό και συγκεκριμένα σε σχέση με την οσμή, τη γεύση, τη σύσταση τους, τη θρεπτική τους αξία, την πέψη.... Οι κανόνες της σύγχρονης διαιτολογίας επιβεβαιώνουν τη διαχρονικότητα των ιατρικών απόψεων του, οι οποίες δεν παύουν να έχουν και σήμερα ενδιαφέρον και να είναι επίκαιρες. Έτσι κατά τον Δίφιλο, τ’αγουρωπά μούρα και τα παντζάρια αποβάλλουν τα σκουλήκια, που παρασιτούν στα έντερα. Τα κουκουνάρια μαλακώνουν τις αρτηρίες και καθαρίζουν τους βρόχους των πνευμόνων. Η μολόχα απομακρύνει τις τοξίνες από τις αρτηρίες και θεραπεύει τους ερεθισμούς στη κύστη και στα νεφρά, αντίθετα με το μπρόκολο, που τα ερεθίζει. Οι βολβοί και το καρότο εγείρουν τις ερωτικές επιθυμίες, ενώ αναφροδισιακά είναι το μαρούλι και το αγγούρι. Χολαγωγά είναι το αγγούρι και τα πράσινα μήλα. Τα πράσα φουσκώνουν.

Εκεί όμως, που θαυμάζεις τον Δίφιλο είναι η καταγραφή των ψαριών και θαλασσινών, που ως γνωστόν αποτελούν μια από τις πιο πλήρεις τροφές, τις πιο γευστικές και υγιεινές. Γι’αυτό δικαιολογημένα ο αρχαίος διαιτολόγος ως νησιώτης, έχει πλούσιο ιχθυολογικό λεξιλόγιο και μνημονεύει περισσότερα από 120 ονόματα ψαριών και θαλασσινών. Το ότι καταγράφει από τον 4ο – 3ο αιώνα π.Χ. ο Δίφιλος ο Σίφνιος 120 τουλάχιστον ψάρια είναι πράγμα αξιοθαύμαστο, αν λάβει κανείς υπ’όψιν του ότι το 15ο αι. μ.Χ. οι επιστήμονες δεν ήξεραν παραπάνω από 150 είδη. Σήμερα στη χώρα μας 100 περίπου είδη ψαριών αλιεύονται πραγματικά στα ελληνικά νερά και συνολικά υπολογίζονται πάνω από 420 μαζί με τις ποικιλίες λιμνίσιων, ποταμίσιων... Έτσι κατά τον Δίφιλο, η σουπιά ερεθίζει τις αιμορροϊδες, η μελιδώνα/αλιδώνα βοηθά στη κυκλοφορία του αίματος, οι θαλασσινοί σωλήνες ωφελούν όσους πάσχουν από λιθίαση και επώδυνη ούρηση. Τα αλίπαστα ανοίγουν την όρεξη.

Εκείνο, όμως που με ενθουσιάζει είναι τα ονόματα των ψαριών και θαλασσινών στην αρχαιότητα. Κάποιες ονομασίες βέβαια έχουν παραμείνει οι ίδιες μέχρι τις μέρες μας. Για παράδειγμα η τρίγλη= το μπαρμπούνι, η χαλκίς= η ρέγγα, ο βάκχος= ο βακαλάος, ο θύννος= ο τόνος, η τευθίς= το καλαμάρι, ο κεστρεύς= ο κέφαλος, ο χρύσοφρυς= η τσιπούρα, αι σφύραιναι= οι λούτσοι, η ερίτιμος= η σαρδέλα, ο κόκκυξ= ο λύχνος, η κηρίς/κιρρίς= σκουμπρί ή τσίρος, αι χάνναι= οι χάνοι, κάραβος= καραβίδα, καρκίνος= κάβουρας, ξανθίας= κίτρινος τόνος, ρίνη= αγγελόψαρο, σελάχιον= σαλάχι, εψητός= αθερίνα, ιέραξ= καπόνι, ραφίς/βελόνη/αβλεννής= ζαργάνα, πέρκη= πέρκα, έγχελυς= χέλι, θρίσσα= σαρδελομάνα, φάγρος= φαγγρί, αι χήμαι= οι αχιβάδες, πώλυψ/πολύπους/ελεδώνη= χταπόδι... Οι πρόγονοι μας ήδη από τη μινωική και μυκηναϊκή εποχή ασχολούνταν με το ψάρεμα και από τότε γνώριζαν όλα τα σύνεργα και αλιευτικά εργαλεία... π.χ. δίχτυα, πετονιές, καμάκια, καλαμίδι, φλόμο, πυροφάνι, πεζόβολα...

Ο Δίφιλος ο Σίφνιος περιγράφει τα φρούτα και λαχανικά αναλυτικά και τις ιδιότητες τους. Για παράδειγμα, τα κεράσια είναι χωνευτικά και νόστιμα, λίγο θρεπτικά, αλλά όταν τα παίρνουμε νωπά από κρύο νερό, είναι ωφέλιμα στο στομάχι. Καλύτερα όμως είναι τα πιο κόκκινα και τα κεράσια της ποικιλίας από τη Μίλητο, γιατί προκαλούν άφθονη ούρηση. Για τα μούρα ο γιατρός Δίφιλος Σίφνιος γράφει ως εξής: «Τα συκάμινα είναι ζουμερά, λίγο θρεπτικά, όμως ευκολοχώνευτα και ευκοίλια. Ιδιαίτερα, όσα απ’ αυτά είναι αγουρωπά, έχουν την ιδιότητα να αποβάλλουν τα σκουλήκια, που παρασιτούν στα έντερα». Τα κάστανα, ο Δίφιλος τα ονομάζει και σαρδιανά βαλανίδια και προσθέτει ότι είναι πολύ θρεπτικά και νόστιμα, αλλά δυσκολοχώνευτα, εξ’ αιτίας του ότι μένουν πολύ χρόνο στο στομάχι. Τα ψημένα όμως και καβουρντισμένα γίνονται βέβαια λιγότερο θρεπτικά, είναι όμως πιο ευκολοχώνευτα. Τα βραστά πάλι, όχι μόνο προξενούν λιγότερο φούσκωμα, αλλά και περισσότερο θρεπτικά από τα ψημένα είναι.

Ο Δίφιλος ως διαιτολόγος προσδιορίζει πάντοτε τους πιο κατάλληλους τρόπους παρασκευής της κάθε τροφής από υγιεινή άποψη, όπως π.χ. Τα βραστά κάστανα, όχι μόνο προξενούν λιγότερο φούσκωμα, αλλά και περισσότερο θρεπτικά από τα ψητά είναι. Το κολοκύθι είναι πιο εύπεπτο, όταν τρώγεται νερόβραστο με ξύδι, αλλά είναι πιο ευχάριστο στη γεύση, όταν είναι καρυκευμένο. Με μουστάρδα πάλι είναι πιο ορεκτικό, αλλά το νερόβραστο είναι πιο εύπεπτο. Για να αποφεύγουμε τη δηλητηρίαση από φαγώσιμα μανιτάρια, πρέπει να τα μαγειρεύουμε με ξύδι και μέλι μαζί ή σκέτο μέλι ή αλάτι. Τα αυγά των ψαριών νωπά ή παστά γίνονται νόστιμα, αν τα πασπαλίσουμε με μαγειρικό αλάτι και μετά τα ψήσουμε. Ο σπάρος βραστός είναι εύπεπτος, τηγανιτός όμως δύσπεπτος. Το κριθαρένιο ψωμί είναι πιο θρεπτικό και πιο ευκολοχώνευτο και γενικά ανώτερο από όλα. Ο Δίφιλος διακρίνει διάφορα είδη ψωμιού... κριθαρένιο, σιμιγδαλένιο, σιταρένιο, σύμμεικτο.... Με τις υπέροχες καταγραφές του ο αρχαίος Δίφιλος αναδεικνύεται σε μακρινό πρόδρομο των νεότερων Σιφνίων μεγάλων δασκάλων της μαγειρικής τέχνης και συγγραφέων κλασικών έργων γαστρονομίας, Νικολάου Τσελεμεντέ, Κωνσταντίνου Μάρκου, Ιωάννου Γαϊτάνου και άλλων πολλών μαγείρων. Ο Δίφιλος μας κάνει να θαυμάζουμε ακόμη μια φορά τη μοναδική κληρονομιά, που μας άφησαν οι αρχαίοι μεγάλοι Έλληνες.

Πηγή το βιβλίο του Νικόλαου Γ. Προμπονά «ΔΙΦΙΛΟΥ ΤΟΥ ΣΙΦΝΙΟΥ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΤΟΙΣ ΝΟΣΟΥΣΙ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΥΓΙΑΙΝΟΥΣΙΝ», Κατάλληλη δίαιτα για τους ασθενείς και τους υγιείς