 |
Ηans Αnderson-Brendekilde
|
Το φθινόπωρο δεν είναι η
αγαπημένη μου εποχή... όπως της αγαπημένης μου φίλης Σώτιας! Είναι μια όμως ιδιαίτερη
εποχή, όπου η Φύση στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες των εύκρατων ζωνών,
ζωγραφίζει με τα καλύτερα χρώματα. Είναι επίσης η εποχή, που όπως λένε, έχει
εμπνεύσει τους περισσότερους ποιητές και ζωγράφους όσο καμιά άλλη εποχή! Σήμερα με έκανε να ψάχνω ποιήματα για να τα
βάλω στο άρθρο μου...ήδη δηλαδή λειτούργησε μέσα μου η ποιητική μαγεία του
φθινοπώρου. Με έκανε να μιλήσω με έναν φίλο μου ποιητή, που ο ίδιος και ο
πατέρας του, τους θεωρώ από τους καλύτερους ποιητές της σημερινής εποχής μας.
Αναζητήστε τα ποιήματα του Αλέξανδρου Βενετόπουλου και του υιού Γιώργου. Βρήκα
και ένα υπέροχο μπλογκ, αυτό της Μαριάννας αφιερωμένο μόνο στα «φθινόπωρα των
ποιητών», όπου θα βρείτε μια συλλογή από ποιήματα σημαντικών ελλήνων ποιητών
και ξένων.
 |
| Monet |
Αφού λοιπόν από το πρωί με
απασχόλησε και μπήκε μέσα μου το φθινόπωρο... χωρίς όμως να μου προκαλεί αυτή
τη μελαγχολία, που εκπέμπει και εμπνέει...
αλλά υποσχόμενο νέες υπέροχες εμπειρίες κι αναμνήσεις... είπα να βρω
όσες δυνατόν πληροφορίες να σας μεταδώσω. Τυπικά άρχισε και πριν λίγες μέρες με
την φθινοπωρινή ισημερία στις 21 Σεπτεμβρίου και θα μας συνοδέψει μέχρι εκεί
λίγο πριν τα Χριστούγεννα, όπου επισήμως αρχίζει το χειμερινό ηλιοστάσιο. Μιλάω βέβαια για το ελληνικό φθινόπωρο, όπου είναι η εποχή επιστροφής από τους χαλαρούς
ρυθμούς του καλοκαιριού.. επιστροφή από τις διακοπές και εποχή αναδιοργάνωσης. Η
ελληνική λέξη είναι σύνθετη και ετυμολογείται από το ρήμα φθίνω = μειώνομαι,
λιγοστεύω, παρακμάζω, και από το ουσιαστικό οπώρα = φρούτο [ετυμολογείται από
την πρόθεση οπί (=επί) + ώρα, ή πιθανόν *ο(σ)αρα που συγγενεύει με το γοτθικό
asans και το αρχαίο γερμανικό aran που σημαίνουν συγκομιδή]. Το φθινόπωρο είναι
λοιπόν η εποχή, που λιγοστεύουν τα φρούτα και τα λαχανικά.
Κι επειδή μου αρέσουν τα αρχαία
ελληνικά και οι τόσο χειροπιαστές εξηγήσεις στις ρίζες μας... το πρώτο
συνθετικό της λέξης απαντά ήδη στη μυκηναϊκή ως κύριο όνομα (a-qi-ti-ta=
Αφθίτα(ς), δηλαδή άφθαρτος), και με ίδια
σημασία το βρίσκουμε στον Όμηρο («άφθιτον κλέος»=άφθαρτη δόξα). Στα ομηρικά έπη
το φθινόπωρο αναφέρεται ως «εποχή της οπώρας», που αρχίζει με την εμφάνιση του
Σείριου αργά, στο τέλος του καλοκαιριού, ...όπως λέει ο Όμηρος όταν «ο
φθινοπωρινός βοριάς («ὀπωρινὸς Βορέης») ξεραίνει γρήγορα ένα φρεσκοποτισμένο
περιβόλι» (Φ 346-347). Εναλλακτικά συναντούμε τη λέξη φθινόπωρο στον Ηρόδοτο
και στους μεταγενέστερους συγγραφείς,με τη λέξη «μετόπωρον». Η λέξη
χρησιμοποιείται με την ίδια σημασία ως σήμερα αυτούσια, ή στην ποιητική
λογοτεχνική της εκδοχή «χινόπωρο», που προκύπτει από παρετυμολογική σύνδεση με
το ρήμα «χύνω».
 |
| VanGogh |
Γενικότερα στην ελληνική λαϊκή
παράδοση το φθινόπωρο και οι πολλές αγροτικές εργασίες της εποχής βρίσκουν τη
θέση τους σε παροιμίες όπως: «Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο» ή
«Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια», « Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη
έχει οχτώ σειρές στ’ αλώνι»... ή το περίφημο για τον Νοέμβριο «Η Πούλια βασιλεύοντας
το μήνυμά της στέλνει: Ούτε τσοπάνος στα βουνά, ούτε ζευγάς στους κάμπους». Το
φθινόπωρο, η κατ' εξοχήν εποχή της συγκομιδής, έχει βασικά χαρακτηριστικά τα
καιρικά φαινόμενα, όπως οι βροχές, που προετοιμάζουν το έδαφος για την
επερχόμενη σπορά. Η φύση έχει μία ιδιαίτερη ομορφιά εξαιτίας των διαφορετικών
χρωμάτων της. Πρόσφατα στο προσωπικό μου λογαριασμό Pinterest com, μου προσφέρθηκε ένας
πίνακας “I LOVE FALL”
και θα βρείτε υπέροχες φωτογραφίες.
Τελικά ίσως με επηρεάζει το φθινόπωρο, γιατί έχω γεννηθεί στις 31 Οκτωβρίου... στην
καρδιά του φθινοπώρου και Ημέρα των Πνευμάτων ή Halloween! Μια ημερομηνία, που πάντα
πέφτει μέσα στη φάση Πανσελήνου.
Το φθινόπωρο, μία από τις τέσσερις
εποχές της εύκρατης ζώνης, περιλαμβάνει τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και
Νοέμβριο, όμως ανάλογα με τον πολιτισμό και τις παραδόσεις ποικίλει η χρονική
του έκταση... δηλαδή στη Βόρεια Αμερική ξεκινάει την 8η Αυγούστου και λήγει 7η
Νοεμβρίου. Ετυμολογικά στις ξένες γλώσσες το φθινόπωρο προέρχεται από την
παλαιά γαλλική λέξη autompne (automne στα σύγχρονα γαλλικά), ενώ
οριστικοποιήθηκε αργότερα στο λατινικό autumnus. Αρχικά η λέξη δήλωνε την εποχή
ήταν η «συγκομιδή», όρος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε δυτικές γερμανικές
γλώσσες (λόγου χάρη : Ολλανδικό herfst και γερμανικό Herbst), και δήλωνε τις
ενασχολήσεις των ανθρώπων με την γη. Επίσης στην εύκρατη ζώνη, τα φυλλοβόλα
δένδρα χάνουν το φύλλωμά τους, δίνοντας εξήγηση στην δεύτερη ετυμολογική
προέλευση της λέξεως του φθινοπώρου, η οποία είναι η «πτώση» (παλαιό αγγλικό
fiæll ή feallan) ... The Fall!
Στην Ιρλανδία, στο παραδοσιακό
κέλτικο ημερολόγιο η εποχή υπολογίζεται καθ' όλη την διάρκεια των μηνών
Αυγούστου, Σεπτεμβρίου, και Οκτωβρίου, ενδεχομένως και μερικών ημερών αργότερα,
ανάλογα με την παράδοση. Η φθινοπωρινή περίοδος σηματοδοτεί την έναρξη ενός
νέου έτους εορτάζεται με το «Samhain», κατά το οποίο αποδίδουν ευχαριστίες στην
Γη για τις προσφορές της. Ακόμη η «Γιορτή των Νεκρών» (Féile na Marbh στα
κέλτικα), είναι συνδεδεμένη με το Samhain, η οποία γιορτάζεται ακόμη και σήμερα
στην Σκωτία και την Ιρλανδία, και συμβολίζει την ένωση του κόσμου των νεκρών με
αυτόν των ζωντανών. Κάτι σαν την επίσκεψη της Περσεφόνης από τον Άδη στον άνω
Κόσμο. Η μεγαλύτερη δε γιορτή του φθινοπώρου για τους Κέλτες είναι η «Oidhche
Shamhna», η οποία ορίζει τον τελευταίο θερισμό των σπαρτών. Μέχρι σήμερα στα
Κέλτικα χωριά, οι κάτοικοι ανάβουνε δαυλούς και θυσιάζουν μια αγελάδα ρίχνοντας
στη συνέχεια τα οστά της μέσα στη πυρά. Οι Σκανδιναβοί πραγματοποιούσαν από
παλιά μάχες με άλογα, δεδομένου ότι το άλογο αποτελεί το ιερό ζώο του Freyr,
θεό του Φωτός και της γονιμότητας. Οι Ισλανδοί πραγματοποιούσουν τον θερισμό και απέδιδαν
τιμές στην Γη.
Στην Αυστραλία, που βρίσκεται στο
νότιο ημισφαίριο, το φθινόπωρο ξεκινά επίσημα την 1η Μαρτίου και τελειώνει 31
Μαΐου. Πολλοί πολιτισμοί ανά τον κόσμο γιορτάζουν την έλευση του φθινοπώρου με
γιορτές, λατρευτικού αλλά και ημερολογιακού χαρακτήρα. Οι λαοί αυτοί
αναγνωρίζοντας την σημασία του Ηλίου στην καθημερινή τους ύπαρξη και δη στις
γεωργικές τροπές, απέδιδαν τις απαιτούμενες τιμές στην γονιμότητα αλλά και στην
συγκομιδή της Γης. Στην Β.Αμερική επιδίδονται στην συγκομιδή των ώριμων τροφών
από την άγρια φύση. Στην Ιαπωνία η παραδοσιακή ονομασία της περιόδου, τόσο της
φθινοπωρινής ισημερίας όσο και της εαρινής είναι «higan» έχει βουδιστική
προέλευση και σημαίνει την «άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου». Η γιορτή δαρκεί
συνολικά επτά ημέρες- τρεις ημέρες πριν από την ισημερία και τρεις ημέρες μετά.
Κατά τις οποίες οι Ιάπωνες επισκέπτονται τους οικογενειακούς τάφους και
προσεύχονται για την ανάπαυση των ψυχών.
 |
| Thomas |
Οι γιορτές των Γερμανικών φύλων
και των λαών της Βαλτικής, είναι παρόμοιες με αυτές των Σλάβων. Στην Γερμανία ο
Σεπτέμβριος θεωρείται ως Άγιος Μήνας, κατά τον οποίο τελούνται διάφορες γιορτές
με χορούς και τραγούδια προς τιμή της Γης για τις προσφορές της. Οι Σλάβοι
έχουν αρκετές γιορτές αφιερωμένες στο φθινόπωρο οι οποίες ξεκινούν κιόλας από
το Θερινό Ηλιοστάσιο. Στις 2 Αυγούστου είναι η γιορτή του Αγίου Ηλία, η οποία
σχετίζεται με τον αρχαίο Θεό Perun,
και σύμφωνα με την παράδοση θεωρείται ως εναρκτήρια ημερομηνία του φθινοπώρου.
Επίσης συναντάμε τις γιορτές του θερισμού, οι οποίες καλούνται «Tolo’ka» ή «Pomoi». Στις γιορτές αυτές συνήθιζαν να
περιφέρονται από φάρμα σε φάρμα αναγκάζοντας τον οικοδεσπότη να προσφέρει
φαγητό και φιλοξενία. Άλλη μία γιορτή είναι η «Yablochnyi/Medovoy Spas, η οποία τελείται την
εποχή της περισυλλογής των φρούτων και του μελιού και σχετίζεται με την
γονιμότητα της Γης.
Ας ήμουνα πουλί να πετούσα
γύρω-γύρω τη γη ψάχνοντας για συνεχόμενα φθινόπωρα».
George Eliot
