Ο ρόλος του νατρίου στην αφυδάτωση

Το νάτριο είναι απαραίτητο στην ισορροπία της ποσότητας νερού στα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος και τα νεφρά είναι τα όργανα, που διαχειρίζονται τα επίπεδα νατρίου στον οργανισμό μας.  Αποτελεί έναν από τους τρεις σημαντικούς ηλεκτρολύτες του σώματος και είναι υπεύθυνο για τη ρύθμιση της ισορροπίας των υγρών και του pH. Αν καταναλώνουμε αλμυρά φαγητά, το επιπλέον νάτριο αποβάλλεται, ενώ ένα διαιτολόγιο φτωχό σε αλάτι έχει σαν αποτέλεσμα απορρόφηση του νατρίου στο αίμα. Το νάτριο χάνεται επίσης μέσω του ιδρώτα, γι’αυτό οι αθλητές και οι κάτοικοι θερμών κλιμάτων αποβάλλουν μεγαλύτερη ποσότητα. Όσοι αθλούνται μπορούν να μειώσουν την απώλεια νατρίου μέσω των νεφρών, όταν καταναλώνουν μεγαλύτερη ποσότητα τροφής, από τον μέσο όρο όσων δεν ασκούνται, κι έτσι να προσλαμβάνουν υψηλότερα επίπεδα νατρίου. Το αλάτι είναι η πλουσιότερη πηγή νατρίου και η πιο γνωστή μορφή του.  Σε αντίθεση με το κάλιο, το νάτριο βρίσκεται κυρίως στο υγρό, που περιβάλλει τα κύτταρα... απορροφάται από το λεπτό έντερο και αποβάλλεται μέσω των ούρων και του ιδρώτα. 

Το νάτριο και το νερό συνεργάζονται για να διατηρήσουν τη σωστή ποσότητα νατρίου και νερού στο σώμα. Στους υγιείς ανθρώπους το επιπλέον αλάτι αποβάλλεται από τα ούρα και τον ιδρώτα κι έτσι διατηρείται η ισορροπία νατρίου και νερού. Καταλήγουμε λοιπόν ότι υπερβολικό νερό ή νάτριο στον οργανισμό μπορεί να διαταράξουν την ισορροπία αυτή. Επίσης το νάτριο διευκολύνει τη μεταφορά θρεπτικών ουσιών στο εσωτερικό του κυττάρου. Η μετακίνησή του μέσα και έξω από τα κύτταρα έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή ηλεκτρικών σημάτων, χάρη στα οποία πραγματοποιείται η επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων. Η επικοινωνία αυτή με τη σειρά της είναι αναγκαία προκειμένου το σώμα μας να εκτελέσει τις βασικές του λειτουργίες, όπως είναι π.χ. η μυϊκή δραστηριότητα και η λειτουργία του νευρικού συστήματος. Επίσης, το νάτριο ρυθμίζει την οξεοβασική ισορροπία του οργανισμού (πρόκειται για το σύνολο των διαδικασιών που ευθύνονται για τη διατήρηση της οξύτητας των υγρών του σώματος σε σταθερά επίπεδα, τα οποία είναι σημαντικά για την ομαλή εκτέλεση των βιοχημικών αντιδράσεων του ανθρώπινου σώματος), διατηρεί σε ισορροπία τα υγρά στο εσωτερικό των κυττάρων, προστατεύει από την αφυδάτωση και ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση.

Το νάτριο είναι απαραίτητος ηλεκτρολύτης, αλλά ευτυχώς βρίσκεται σε αφθονία στα τρόφιμα. Η συνιστώμενη ημερήσια δόση δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 2,5 με 3 γραμμάρια. Τα αυξημένα επίπεδα του νατρίου στον οργανισμό (υπερνατριαιμία) οφείλονται τις περισσότερες φορές σε προβλήματα όπως για παράδειγμα η διάρροια και η κακή λειτουργία του μηχανισμού δίψας (π.χ. λόγω ηλικίας), κατά τα οποία είτε χάνουμε μεγάλες ποσότητες νερού είτε δεν τις αναπληρώνουμε επαρκώς (οπότε έχουμε είτε αύξηση της συγκέντρωσής του είτε μεγαλύτερη απώλεια σε νερό από ό,τι σε νάτριο). Μπορεί, όμως, τα ανεβασμένα επίπεδά του να οφείλονται και στην αυξημένη πρόσληψη ή κατακράτηση νατρίου, όπως π.χ. μέσω των τροφών που καταναλώνουμε. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα, που παρουσιάζονται στην υπερνατριαιμία είναι η αύξηση της αρτηριακής πίεσης και η κατακράτηση υγρών.

Η έλλειψη νατρίου παρατηρείται εξαιρετικά σπάνια και είχα δει τα συμπτώματα στην υπερήλικα αγαπημένη μου θεία.  Τα χαμηλά επίπεδα νατρίου (υπονατριαιμία) παρατηρούνται όταν το ποσοστό του νερού στο σώμα αυξάνεται (οπότε μειώνεται η συγκέντρωση του νατρίου) ή όταν υπάρχει απώλεια νερού, στην οποία όμως προεξάρχει η απώλεια νατρίου, όπως για παράδειγμα όταν γίνεται λήψη διουρητικών σε ασθένειες των νεφρών ή του ήπατος, στην περίπτωση εγκαύματος, αιμορραγίας, διάρροιας ή χειρουργικής επέμβασης, καθώς και σε ορισμένες περιπτώσεις αφυδάτωσης (π.χ. λόγω εμετών). Τα συμπτώματα της υπονατριαιμίας περιλαμβάνουν κυρίως κράμπες, μυϊκή αδυναμία, ζάλη, πτώση της αρτηριακής πίεσης και λήθαργο. Εκτός από την πολλή ζέστη, μείωση του νατρίου μπορεί να προκαλέσει η παρατεταμένη άσκηση, πολυουρία σε αρρύθμιστο σακχαρώδη διαβήτη, νεφρική ανεπάρκεια...  

Συνήθως όλοι καταναλώνουμε πολύ περισσότερο νάτριο καθημερινά απ’ όσο χρειαζόμαστε και σε συνδυασμό να πίνουμε λιγότερο νερό απ’ ότι χρειαζόμαστε. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται έντονη κατακράτηση υγρών στο σώμα, εντείνει υπερτασικές καταστάσεις, δημιουργεί στο σώμα κυτταρίτιδα.  Τροφές φυσικά πλούσιες σε νάτριο είναι το γάλα, το σέλινο, αντζούγιες, τυρί ροκφόρ, σολομός καπνιστός, κληματόφυλλα, μπακαλιάρος, τουρσί, τυρί παρμεζάνα, τυρί Ελβετίας, πρέτσελ, χαβιάρι, λουκάνικα, μπέικον, μορταδέλα, παστράμι, σαλάμι μπύρας, ζαμπόν ψητό.... Ωστόσο, προσοχή πρέπει να δίνεται στις επεξεργασμένες τροφές, οι οποίες έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι. Η είσοδος και η έξοδος νατρίου από ορισμένα κύτταρα είναι απαραίτητη για την πραγματοποίηση βασικών λειτουργιών του σώματος. Παραδείγματος χάριν, για να εκτελεστούν οι διεργασίες στον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα και τους μυς είναι αναγκαία η δημιουργία ηλεκτρικών σημάτων για τη μεταξύ των κυττάρων επικοινωνία. Τα ηλεκτρικά αυτά σήματα δημιουργούνται από τη μετακίνηση του νατρίου. Ετσι, πολύ μεγάλη ή πολύ μικρή συγκέντρωση νατρίου στον οργανισμό μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία στα συγκεκριμένα κύτταρα και σε ακραίες περιπτώσεις ακόμα και το θάνατο.   

Απώλεια νατρίου μέσω του ιδρώτα μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα σε αθλήματα υπερ-μαραθώνιας διάρκειας (ultra-endurance events) ή σε προπόνηση διάρκειας μεγαλύτερης των 4 ωρών. Τα υγρά απορροφώνται πιο γρήγορα αν πίνουμε μικρότερη ποσότητα πιο συχνά.  Όπως περιγράφουν οι ειδικοί, το πιο κοινό πρόβλημα εμφανίζεται σε όσους ιδρώνουν υπερβολικά, θέτοντας τον εαυτό τους σε κίνδυνο αφυδάτωσης και εξάντλησης των αποθεμάτων νατρίου. Πολλοί αθλητές δεν πίνουν αρκετά υγρά σε καθημερινή βάση και συχνά παίρνουν μέρος σε αγώνες όντας μερικώς αφυδατωμένοι. Αν κάποιος είναι ήδη αφυδατωμένος, τα υγρά θα αφομοιωθούν πιο σιγά και ίσως παραμείνουν στο στομάχι ή μπορεί να προκαλέσουν πόνους (σουβλιές) κατά την διάρκεια της προσπάθειας. Η αφυδάτωση μπορεί επίσης να προκαλέσει γαστρικές διαταραχές, έτσι δρομείς παρουσιάζουν συχνά διάρροια, που οφείλεται είτε στην έλλειψη υγρών, είτε στο φαγητό που κατανάλωσαν νωρίτερα. Μικρή απώλεια σωματικού βάρους ως 2% λόγω αφυδάτωσης, μπορεί να μειώσει την απόδοση σε χαμηλή ένταση. Η αφυδάτωση μπορεί ακόμη να επηρεάσει ψυχικές και νοητικές λειτουργίες.  Γι’ αυτό προτείνεται η συχνή κατανάλωση υγρών κατά την διάρκεια της μέρας.  Η αφυδάτωση επηρεάζεται τόσο από τη θερμοκρασία και την υγρασία του περιβάλλοντος. Κατά μέσο όρο οι περισσότεροι άνθρωποι ιδρώνουν με ρυθμό 1 λίτρο/ώρα. Τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι επιπλέον αλάτι δεν μειώνει την πρόκληση κραμπών.