Η Jane Goodall στην Αθήνα... “Λόγοι για να ελπίζουμε”

JANE GOODALL in ATHENS, photo by Electra Koutouki

Η Jane Goodall είναι ήδη στις 100 σημαντικότερες γυναίκες του προηγούμενου αιώνα κι ένας ζωντανός μύθος... αφιερώνοντας τη ζωή της στη μελέτη και διάσωση των άγριων χιμπατζήδων και πιθήκων. Αρθρογραφώ χρόνια για τη γυναίκα, που το '60 τάραξε την επιστημονική κοινότητα τολμώντας να ζήσει δίπλα σε χιμπατζήδες...να ταξιδέψει σχεδόν μόνη μέσα σε ζούγκλες και σήμερα να μπορεί να μας προσφέρει τόσες πολύτιμες πληροφορίες κι εμπειρίες.

Σήμερα Πρέσβειρα του ΟΗΕ για την Ειρήνη, πολυβραβευμένη, κορυφαία πρωτευοντολόγος επιστήμονας... συνεχίζει να γυρίζει όλο τον κόσμο και τώρα έχει μια πιο σημαντική αποστολή, τη σωτηρία του πλανήτη! Στις 10 Δεκεμβρίου 2018 παραβρέθηκα στην ομιλία της στο Μικρό Παλλάς της Αθήνας, όπου η 84χρονη Δρ. Τζέην Γκούντολ μας μίλησε για το ελληνικό τμήμα του δικτύου της “Roots and Shoots”, αλλά και τον κίνδυνο για το μέλλον μας.

JANE GOODALL, photo by ELECTRA KOUTOUKI

Η Jane Goodall βρέθηκε στην Ελλάδα για 3 μόνο μέρες. Η ομιλία της γεμάτη θετικά μηνύματα για ελπίδα και ειρήνη, ξεκίνησε με αφήγηση ιστοριών από τα παιδικά της χρόνια και τις πρώτες μέρες της στην Τανζανία. Πολύ νέα ακόμη συντάραξε την επιστημονική κοινότητα καθώς υποστήριξε κάτι που µέχρι τότε φάνταζε αδιανόητο... ότι ο άνθρωπος δεν είναι το µοναδικό πλάσµα στη Γη µε προσωπικότητα, συναισθήµατα και την ικανότητα να χρησιµοποιεί εργαλεία. Τώρα πια οι έρευνες της αποτελούν δεδομένα κι έχουν γυριστεί δεκάδες ντοκιµαντέρ. Σαν παιδί, ο πατέρας της, θέλοντας να της χαρίσει κάποιο παιχνίδι, της έφερε έναν πάνινο χιμπαντζή, που λεγόταν Τζούμπιλι, ενώ η Τζέην είχε αγαπημένο παιδικό βιβλίο τον “Ταρζάν στη Ζούγκλα”, κάτι που αποδεικνύει ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο... Από μικρή παθιασμένη με την Αφρική και τα ζώα!

Έγινε ο πρώτος άνθρωπος, που µπήκε στον άγνωστο τότε κόσµο των άγριων χιµπατζήδων και σήμερα η αγαπητή Βρετανίδα επιστήμονας είναι ένας ζωντανός θρύλος. Μας υπενθυμίζει συνεχώς ότι η απάθεια είναι ο µεγαλύτερος κίνδυνος για το µέλλον µας και ότι υπάρχει ακόµα χρόνος για τη σωτηρία του πλανήτη. Στη συνέντευξη, που παραχώρησε στο «Εθνος της Κυριακής», η γεμάτη αισιοδοξία Τζέην Γκούντολ δήλωσε: «Βοήθησα τον κόσµο να καταλάβει ότι τα υπόλοιπα ζώα δεν είναι µηχανές, αντικείµενα ή στη διάθεσή µας για να τα χρησιµοποιούµε. Είναι ευαίσθητα πλάσµατα, άτοµα µε αισθήµατα παρόµοια µε τα δικά µας. Και το πιο σηµαντικό είναι ότι νιώθουν πόνο, φόβο και απόγνωση».

Όπως δήλωσε και στην ομιλία της είχε μια πολύ καλή μητέρα, που τη στήριξε εξ'αρχής σε ότι επιθυμούσε. Το 1960 έφτασε µε τη µητέρα της στο Εθνικό Πάρκο Γκόµπε της Τανζανίας, όπου έστησαν σκηνές και η 26χρονη τότε άρχισε να κάνει το όνειρο της πραγµατικότητα. Με µοναδικά εφόδια ένα ζευγάρι κυάλια κι ένα σηµειωµατάριο, ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι της... τη μελέτη πάνω στη συµπεριφορά και τις οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις των χιµπατζήδων. Έχοντας πετύχει να δείξει πόσο κοντά εξελικτικά είναι κοντά στο είδος μας κι ότι αυτό, που ξεχωρίζει το είδος µας από τους κοντινότερους συγγενείς µας, τους χιµπατζήδες, είναι «η εκρηκτική ανάπτυξη της ανθρώπινης διανόησης».

JANE GOODALL, photo by Electra Koutouki

Ο προβληματισμός της είναι κάτι γνωστό... «πώς είναι δυνατόν το πιο έξυπνο είδος, που έχει περπατήσει στον πλανήτη Γη να καταστρέφει το µοναδικό του σπίτι; Έχουµε γίνει εγωιστές κι άπληστοι, έχουµε χάσει τη σοφία µας», όπως λέει. Το 1991 για να αφυπνίσει την ανθρωπότητα σχετικά µε την καταστροφή που προκαλεί στα ζώα, στο περιβάλλον και στον ίδιο τον άνθρωπο, το ίδρυµα της «Jane Goodall Foundation» δημιούργησε το πρόγραµµα «Roots and Shoots» («Ρίζες και βλαστοί»). Σήμερα το πρόγραμμα αυτό τρέχει σε περισσότερες από 100 χώρες του κόσµου και στην Ελλάδα από το 2017. Το δίκτυο αυτό από εθελοντές έχει ωθήσει πάνω από 150.000 οµάδες µαθητών και φοιτητών να αναλάβουν δράσεις για τον πλανήτη.

JANE GOODALL in Athens, photo by Electra Koutouki

Όπως δηλώνει η Δρ. Γκούντολ: «Ξεκίνησα το Roots and Shoots µε κύριο µήνυµα ότι κάθε άτοµο µετρά... μπορεί κι ένα μόνο άτομο να κάνει την διαφορά... αφού αφήνει κάποιο αποτύπωµα στον πλανήτη κάθε µέρα. Και ότι µπορούµε να επιλέξουµε τί είδους αποτύπωµα θέλουµε να αφήσουµε», ενώ συνεχάρει και τους εθελοντές στην χώρα μας, όπου το κίνηµα µεγαλώνει. “Το πρόγραµµα εξαπλώνεται σε όλο τον κόσµο κι αλλάζει συµπεριφορές. Η στάση του σεβασµού για όσους έχουν διαφορετική εθνικότητα, πολιτισµό, θρησκεία και ο σεβασµός για τον φυσικό κόσµο µένει µέσα τους, καθώς µετακινούνται στον κόσµο των ενηλίκων για να γίνουν οι επόµενοι δάσκαλοι, δικηγόροι, πολιτικοί και γονείς”, επισηµαίνοντας τη σηµασία της κατάλληλης παιδείας από πολύ µικρή ηλικία.

Roots and Shoots' volunteers

Τη Δευτέρα 10 Δεκεμβρίου 2018, το θέατρο «Παλλάς» γέμισε από κόσμο. Η οµιλία της µε τίτλο «Λόγοι για να ελπίζουµε» πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία µε την φιλοζωική «Save a Greek Stray», το Βρετανικό Συµβούλιο στην Ελλάδα και τον οργανισµό SciCo και µε την υποστήριξη της Βρετανικής Πρεσβείας. Η ίδια τόσο μεταδοτική και με την διεθνή ακτινοβολία της, πιστεύει πως υπάρχει χρόνος για να σώσουµε τον πλανήτη µας, έστω αυτός ο λίγος χρόνος, αρκεί «όλοι να κάνουµε αυτό, που µας αναλογεί. Και συµπεριλαµβάνω τις κυβερνήσεις, τις εταιρείες και το κοινό», προειδοποιώντας ότι «δεν έχουµε πολύ χρόνο, το περιθώριο στενεύει». Τα τρία προβλήµατα που οδηγούν στην καταστροφή των οικοσυστηµάτων, µας εξηγεί, είναι η φτώχεια, ο µη βιώσιµος υλιστικός τρόπος ζωής και η αύξηση του πληθυσµού.

JANE GOODALL, photo by Electra Koutouki

Αφηγήθηκε τις επαναστατικές ανακαλύψεις, που έκανε κατά την παραµονή της στην Αφρική, όπως τη χρήση εργαλείων από τους χιµπατζήδες, κάτι που µέχρι τότε θεωρείτο ανθρώπινο προσόν ή τη κοινωνική δομή τους ή τη σεξουαλική τους συμπεριφορά. Ο χιµπατζής τον οποίο ονόµασε «David Greybeard», καθώς έδινε ονόµατα και όχι αριθµούς στα ζώα, που παρακολουθούσε (κι είχε επικριθεί από την επιστημονική κοινότητα), ήταν ο πρώτος, που την άφησε να τον πλησιάσει και που άρχισε να επικοινωνεί µαζί της. Όπως περιέγραψε: “Στην αρχή όλοι έτρεχαν µακριά µου όταν ξεκίνησα την έρευνά µου το 1960”. Ο χιμπατζής David Greybeard ήταν που την οδήγησε στην ανακάλυψη-σταθµό: µια µέρα τον παρατήρησε καθώς χρησιµοποιούσε ένα φύλλο γρασιδιού ως εργαλείο για να «ξετρυπώσει» µερικούς τερµίτες µέσα από τη φωλιά τους, θέµα που δηµοσιεύθηκε τότε στο περιοδικό «National Geographic». Μοιράστηκε μαζί μας πολλές ιστορίες...

Ξεχωρίζει τη στιγμή όπου της έδειξε εµπιστοσύνη, η γηραιά θηλυκιά «Flo». Όπως αφηγήθηκε: «Αν και µε φοβόταν λίγο, επέτρεψε στο πέντε µηνών βρέφος της “Flint” να µε πλησιάσει και τότε εκείνο, µε αυτά τα µεγάλα διερευνητικά µάτια τεντώθηκε για να αγγίξει το απλωµένο µου χέρι». Έπειτα από περισσότερα χρόνια έρευνας, αγώνων και δράσεων, εξακολουθεί με ενθουσιασµό να προωθεί την ανάγκη να προστατεύσουµε από την εξαφάνιση όχι µόνο τον κοντινότερο συγγενή του ανθρώπου, αλλά κι όλα τα είδη στον πλανήτη. «Εµείς οι άνθρωποι δεν είµαστε, όπως η επιστήµη πίστευε µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '60, τα µοναδικά πλάσµατα στον πλανήτη µε προσωπικότητα, µυαλό ικανό για σκέψη και αισθήµατα. Λόγω της δουλειάς µου µε τους χιµπατζήδες, τις φωτογραφίες και τα ντοκιµαντέρ, η επιστήµη αναγκάστηκε να σταµατήσει να σκέφτεται µε τόσο µειωτικό τρόπο. Είµαστε µέρος και όχι αποκοµµένοι από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.

Το 1965 η Γκούντολ έγινε το 8ο άτοµο στην ιστορία, που κατάφερε να αποκτήσει διδακτορικό στην Ηθολογία από το Πανεπιστήµο του Κέιµπριτζ, χωρίς να έχει κανέναν άλλον τίτλο πανεπιστηµιακών σπουδών. «Για την υπόλοιπη ζωή µου και όσο το σώµα µου παραµένει υγιές θα συνεχίσω να ευαισθητοποιώ και να εξαπλώνω το “Roots and Shoots” σε όλον τον κόσµο. Το κάνω επειδή εκατοντάδες χιλιάδες άτοµα, µου έχουν πει ότι έχω αλλάξει τις ζωές τους, ότι το είχαν βάλει κάτω, αλλά ότι τώρα θα κάνουν αυτό που τους αναλογεί». Συνεχίζει σε αυτή την ηλικία να εμπνέει, ενθαρρύνει, αγωνίζεται... Ανήκουμε στο ίδιο Δίκτυο Γυναικών για το Περιβάλλον, το WECAN (Women's Earth & Climate Action Network)

Ήδη το 1957, το πάθος της για την Αφρική και τα ζώα την έφερε στη φάρμα ενός φίλου, στα υψίπεδα της Κένυας. Εκεί βρήκε δουλειά ως γραμματέας, που την έβρισκε πολύ βαρετή... αλλά ακολουθώντας τη συμβουλή του φίλου της, τηλεφώνησε στον Λούις Λίκι, γνωστό στην Κένυα, αρχαιολόγο και παλαιοντολόγο. Ο Λίκι πίστευε ότι η μελέτη των σημερινών "μεγάλων πιθήκων" θα μπορούσε να οδηγήσει σε ενδείξεις για τη συμπεριφορά των πρώιμων ανθρωπιδών κι εκείνη την εποχή αναζητούσε έναν ερευνητή, που θα μελετούσε τους χιμπαντζήδες, όμως προτίμησε αρχικά να κρατήσει κρυφό το ενδιαφέρον του για τις ιδέες της Γκούντολ. Της πρότεινε να την προσλάβει όχι ως ερευνήτρια, αλλά ως γραμματέα. Αφού εξασφάλισε την έγκριση της συζύγου του, ο Λίκι έστειλε την Γκούντολ στο Φαράγγι Ολντουβάι, στη σημερινή Τανζανία, όπου της αποκάλυψε τα ερευνητικά του σχέδια. Το 1958, ο Λίκι έστειλε την Γκούντολ στο Λονδίνο για να μελετήσει τη συμπεριφορά των πρωτευόντων κοντά στον Όσμαν Χιλ και την ανατομία των πρωτευόντων υπό την καθοδήγηση του Τζον Νάπιερ.

Στη συνέχεια, ο Λίκι συγκέντρωσε τα απαραίτητα κεφάλαια για την έρευνα και έτσι, στις 14 Ιούλη 1960, η Γκούντολ έφτασε στο Εθνικό Πάρκο Γκόμπε. Έγινε έτσι η πρώτη από την ομάδα τριών γυναικών, που έστειλε ο Λίκι στην περιοχή για έρευνες σχετικά με τα πρωτεύοντα και έμειναν γνωστές ως οι Trimates (σε ελεύθερη μετάφραση Πρωτευοντριάδα). Η Γκούντολ συνοδευόταν από τη μητέρα της, της οποίας την παρουσία απαίτησε ο διευθυντής του Πάρκου, Ντέιβιντ Άνστεϊ, που ανησυχούσε για την ασφάλεια των ερευνητριών. Η Γκούντολ ακόμη δεν είχε πτυχίο Πανεπιστημίου και έτσι το 1962 ο Λίκι, εξασφαλίζοντας ξανά την απαραίτητη χρηματοδότηση, την έστειλε στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, όπου σπούδασε στο Κολέγιο Νιούχαμ και απέκτησε διδακτορικό τίτλο στην ηθολογία

Η Τζέιν Μόρρις Γκούντολ έχει τον τίτλο Dame, είναι γεννημένη στις 3 Απριλίου 1934 κι είναι Αγγλίδα πρωτευοντολόγος και ανθρωπολόγος. Ο λούτρινος Τζούμπιλι βρίσκεται ακόμη και σήμερα επάνω στο κομοδίνο της Γκούντολ, στο σπίτι της στο Λονδίνο

Βραβεύσεις: Αξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής, Ντάμα Ταξιάρχις του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, Βραβείο Πριγκίπισσα της Αστουρίας για την Τεχνική και Επιστημονική Έρευνα (2003), βραβείο επιστημονικού επιτεύγματος Ουίλιαμ Πρόκτερ (1996), Tyler Prize for Environmental Achievement (1997), DBE (2004), Μετάλλιο Βενιαμίν Φραγκλίνος (2003), Genesis Awards Nierenberg Prize (2004), Διεθνές βραβείο της Καταλωνίας (2015), Kyoto Prize in Basic Sciences (1990), J. Paul Getty Award for Conservation Leadership (1984), honorary doctor of the University of Alicante Hubbard Medal (1995)...

JANE GOODALL in ATHENS, photo by Electra Koutouki